AMEA Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin Kürdəmir şəhərində yerləşən Aran Regional Şöbəsi Şirvan bölgəsində dövlətimizin kulturoloji strategiyasını həyata keçirən əsas mədəniyyət mərkəzidir. 2005-ci ilin dekabr ayından fəaliyyətə başlamış Aran Regional Şöbəsi (ARŞ) Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat Muzeyinin elmi-tədqiqat və muzeyşünaslıq üzrə baş planı və fərdi iş planına əsasən yarandığı gündən etibarən bir sıra mədəni-kütləvi tədbirlər hazırlamış, onları müvəffəqiyyətlə həyata keçirmişdir.
ARŞ-nin işi müvafiq olaraq bir neçə sahəni əhatə edir:
fondun zənginləşdirilməsi – elmi-bədii materialların toplanması, tədqiqi və təqdimi işini həyata keçirmək;
elmi konfransların, yubiley tədbirlərinin keçirilməsini təmin etmək;
Aran bölgələrində fəaliyyət göstərən muzeylər, mədəni-maarif mərkəzləri və təhsil ocaqları ilə əlaqə yaratmaq;
xatirə gecələrinin və müxtəlif mədəni-kütləvi tədbirlərin keçirilməsini təmin etmək.
Aran Regional Şöbəsi yarandığı ilk günlərdən başlayaraq fəaliyyətinə geniş, hərtərəfli və rəngarəng şəkildə başlamış, artıq 2006-cı il fevral ayının 18-də görkəmli muğam ustası Eynulla Cəbrayılovun 70 illik yubileyini rayonun “Kürdəmir” şadlıq evində keçirmişdir. Bu tədbirdə respublikanın yazıçıları, taninmış sənət adamları, bölgənin ziyalıları və geniş ictimaiyyəti iştirak etmiş, muğam ustası ilə bağlı xoş xatirələri ilə bölüşmüşlər.
Şöbə mart ayının 25-də Şirvan aşıq məktəbinin layiqli davamçısı, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Mədəniyyət İşçisi, ustad sənətkar Aşıq Şakir Hacıyevin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş mərasimdə istedadlı jurnalist, Aran şöbəsinin elmi işçisi Tofiq Abdullayevin “Aşıq Şakir” kitabının təqdimatını keçirmişdir. Ustad aşıq haqqında respublikanın tanınmış alim və yazıçıları – AMEA müxbir üzvü, f.e.d. R.B.Hüseynov, f.e.d. S.Qəniyev çıxış etmiş, tədbirdə Nizami adına myzeyin şöbə müdirləri Ş.Ə.Əlibəyli, M.M.Kələntərli, şairlər İlyas Tapdıq, K.Kürqıraxlı, incəsənət ustaları Respublikanın xalq artistləri Aftandil İsrafilov, rayonun ictimaiyyəti, ziyalilar iştirak etmişlər. Yüksək səviyyədə keçirilmiş bu tədbirlər respublikanın kütləvi informasiya vasitələrində, dövlət televiziya və radiosunda, rayon və mərkəzi mətbuat səhifələrində (“İzvestiya” qəzeti, 14.IV.06.) ətraflı işıqlandırılmışlar.
Keçən qısa zaman ərzində Aran Şəbəsinin 2005-ci ilin dekabrından bu günə kimi fəaliyyətinə nəzər saldıqda onun müvəffəqiyyətlərini, muzeyşünaslıq və mədəni-kütləvi işlər sahəsində həyata keşirdiyi kulturoloji tədbirləri qeyd etmək yerinə düşərdi. Muzeyin fəaliyyətinin əsasını, ana xəttini təşkil edən fond işi üzrə Şöbə az vaxt içində 300-ə qədər bədii, elmi, publisistik, monoqrafik əsərlər toplayaraq, onu zənginləşdirmişdir. Şöbə-muzeyin hədiyyə fonduna tanınmış yazıçı və şairlər, elm və mədəniyyət xadimləri, keçirilən tədbirlərin qonaqları tərəfindən verilən ərməğanlar daxil edilmişdir. Bu iş artıq ənənəyə çevrilmişdir.
Elmi-bədii materialların toplanıb tədqiq edilməsi üzrə Aran Şöbəsi böyük uğurlar əldə etmişdir. Belə ki, şöbənin böyük elmi işçisi, filologiya elmləri doktoru Seyfəddin Qəniyev Şirvan elinin tarixi, coğrafiyası, etnoqrafiyası, mədəniyyəti, folkloru sahəsində dərin tədqiqatlar apararaq, bu torpağın elm, mədəniyyət, ədəbiyyat, ruhaniyyat, müxtəlif sənətlər üzrə xadimləri haqqında dəyərli kitablar yazmış, xalqımızın mədəni-mənəvi zənginliklərinin tədqiqi, təqdimi və təbliği işini müvəffəqiyyətlə həyata keçirməkdədir. Alimin “Soltan ocağı” kitabı, “Qobustan” monoqrafiyası, “Şirvan aşıqları” iki cildlik monoqrafiyası bu qəbildəndir. Alim əsərlərində, saysız məqalələrində yüzlərlə Şirvan aşıqlarının həyat və yaradıcılığından söz açaraq, onların əsərlərindən nümunələr çap etməklə onları ilk olaraq elmi tədqiqat obyektinə çevirir və bədii mətnlərin ilk çapını elmi istifadəyə, geniç oxucu kütlələrinə, aşıq yaradıcılığını sevənlərə təqdim edir. Aşiqlarımızın, saz və söz ustalarımızın, xalqın zəngin söz, musiqi, ifaçılıq sənətinin yaradıcılarının tükənməz xəzinəsinin təbliği, cəmiyyətə təqdimi olduqca maraqlı, məsuliyyətli və böyük zəhmət tələb edən iş olmasına baxmayaraq, Şöbə əməkdaşları müvəffəqiyyətlə onun öhdəsindən gəlirlər.
Aran muzeyinin əməkdaşları tərəfindən regionun ədəbi-mədəni irsi mütəmadi olaraq araşdırılır, toplanir, üyrənilir, tədqiqat obyektinə çevrilir. Muzeyin şöbə müdiri Yaqut Əşrəfova Şirvanın saz-söz sərrafı, ustad aşıq Əhməd Rüstəmovun yaradıcılığına həsr etdiyi elmlər namizədi alimlik dərəcəsi almaq uçün dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə etmiş, bir neçə kitablarına yeni elmi monoqrafiyasını da əlavə etmişdir. Gənc alimin kitabları və məqalələri regionun elm, mədəniyyət, incəsənət xadimlərinin həyat və yaradıcılığını respublikanın elmi nəşrləri səhifələrindən, uluslararası “Ortaq türk keçmişindən ortaq türk gələcəyinə” V Beynəlxalq folklor konfransı kürsüsündən təbliğ edir.
Ədəbi-bədii irsin öyrənilməsi eyni zamanda yubiley tədbirləri, elmi-praktiki konfranslar vasitəsi ilə də Şöbə tərəfindən həyata keçirilir.
Ümummilli Liderimiz H.Ə.Əliyevin anım günlərində mütəmadi olaraq Aran Şöbəsi Kürdəmir Rayon İcra Hakimiyyəti, YAP Rayon Təşkilatı ilə birlikdə H.Əliyev Muzeyində elmi-praktik konfranslar keçirir, şöbə əməkdaşları məruzələrlə çıxış edirlər. Fondun mühafizi V.Hacıyevin “Heydər Əliyev vahid azərbaycançılıq ideyasının yaradıcısıdır” adlı məruzəsi rayon ictimaiyyəti tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanmışdır.
Muzeyin təşəbbüsü ilə görkəmli maarifçi, Azərbaycan jurnalistikasının banisi Həsən Bəy Zərdabinin 170 illiyi münasibətilə rayonda keçirilən elmi-praktik konfransda muzeyin şöbə müdiri Yaqut Bahadur qızı “Əkinçi” qəzeti və ictimai mühit” mövzusunda məruzə etmişdir. Konfrans Kürdəmir RİH, Zərdabi fondunun, Aran Regional Şöbəsinin iştirakı ilə böyük müvəffəqiyyətlə keçmişdir. Bu tədbirin keçirilməsində Aran Şöbəsinin təşəbbüsünü rayonun İcra Hakimiyyəti, Zərdabi adına Xeyriyyəçilik Fondu böyük məmnuniyyətlə dəstəkləmiş, tədbir böyük mütəfəkkirin adına layiq səviyyədə keçirilmişdir.
XIX əsrin məşhur xeyriyyəçisi, şeir və sənət xiridarı Mahmud Ağa Şirvanlının yaratdığı və özündən sonra Azərbaycanda bir sıra ədəbi məclislərin təşkilinə istiqamət verən ədəbi-bədii məclisi Aran Şöbə-si tərəfindən 2007-ci ldə bərpa edilmişdir və yenidən fəaliyyətə başlamışdır. Bu layihənin həyata keçirilməsində Aran Şöbə-Muzeyinin işini Kürdəmir Bələdiyyəsi və Açıq Cəmiyyət İnstitutunun Yardım fondu dəstəkləmişdir.
Min illər boyunca bəşər mədəniyyətinə nadir incilər vermiş, sivilizasiya beşiyi olan Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində fəaliyyət göstərən, kökü qədimlərə gedən elm, sənət, maarıf ocaqlarından biri də Şirvandır. Azərbaycan söz sənətinin, fəlsəfi fikrinin dühalarını yetişdirən Şirvan XIX əsrin əvvəllərində – 1826-cı ildə də məşhur ədəbiyyat, musiqi xiridarı, xeyriyyəçi-mesenat Mahmud Ağa Əhməd Ağa oğlu Şirvanlı kimi nadir şəxsiyyəti dünyaya gətirdi. Hələ gənc yaşlarından mütərəqqi ailədə elm-ürfan görmüş Mahmud Ağa sonradan dövrünün tanınmış ziyalısı olaraq, özündən sonra Azərbaycanda bir sıra ədəbi məclislərin təşkilinə istiqamət verən ədəbi-bədii məclisini – “Mahmud Ağa məclisi”ni yaratdı. Elə bir məclis ki, şöhrəti Azərbaycanın hüdudlarından çox-çox uzağlara yayıldı, onun haqqında fransız yazar A. Düma, məşhur rus səyyahı İ.Yermakov öz məmnuniyyətlərini, xoş təəssüratlarını gizlədə bilməmiş, rus rəssam K.Qaqarin isə, məclisin toplantısını öz əsərində – gözəl kompozisiya və rəng ahəngində əbədiləşdirmiş, bu təkrarsız gözəlliyin milli özünəməxsusluğunu incəliklərinədək real cizgilərlə vermişdir. Ömrünün sonunadək (1902) seçdiyi maarif-mədəniyyət yoluna sadiq qalan Mahmud Ağa Şirvanlının bu fövqəladə vətənpərvərliyinin ənənələrini davam edən Aran Şöbəsinin əməkdaşları XXI əsrin başlanğıcında, 2007-ci ilin mart ayında Mahmud Ağa ədəbi məclisinə yenidən həyat verdilər. Bu məclisin yenidən təşkilinə həsr olunmuş təntənəli tədbirdə respublikanın alimləri, mədəniyyət xadimləri, iş adamları iştirak etmişdir. Tədbirdə AMEA Nizami Gəncəvi adina Milli Azərbaycan ədəbiyyatı Muzeyinin şöbə müdirləri Ş.Əlibəyli, M.Kələntərli məruzələr etmiş, “Şirvannəşr”in müdiri yazıçı Q.İsabəyli, muğam ustaları Ağakərim Nafiz, Nemət Ərəboğlu, Səfalı Əliyev, aşıqlar Niyazi Kəskin, Əhməd Mustafayev, Ağamurad Mərzəngəli, yerli xanəndə Saməddin Əskərov iştirak etmişlər. Aran Şöbəsi Mahmud Ağanin ədəbi irsi, onun məclisinin ənənələri, Azərbaycanın digər bölgələrinin ədəbi məclis və mədəniyyət ocaqları ilə əlaqəsi, mədəniyyətin inkişafında rolunu öyrənmək kimi məsul vəzifəni yerinə yetirmək istiqamətində əzmlə çalışır. Hal-hazırda Mahmud Ağanın Şirvan bölməsinin ədəbi-mədəni mühitinin inkişafına təsiri ilə bağlı seminar-məşğələlər aparılır. Ədəbi məclis xətti ilə “Poeziya dəqiqələri” ədəbi-musiqili tədbirlərdə gənc yazarların əsərlərindən nümunələr səslənir, təhlil edilir və onlara dəyərli məsləhətlər verilir.
Mahmud Ağa ədəbi məclisinin fəaliyyətinin bərpa edilməsi layihəsinin həyata keçirilməsini Kürdəmir Bələdiyyəsi və Açıq Cəmiyyət İnstitutunun Yardım Fondu dəstəkləmişdir.
Aran Şirvan regionunu əhatə edən bütün rayonlarda yaşayıb-yaratmış görkə-mli şair və yazıçılar, incəsənət xadimləri, el aşıqları haqqında ardıcıl olaraq tədbir-lər – yaradıcılıq gecələri, yubileylər, təqdimatlar keçirilir. Bu istiqamətdə Aran Şö-bə-Muzeyinin fəaliyyəti 2009-cu ildə də böyük yaradıcılıq nailiyyətlərilə davam et-məkdədir. Belə ki, artıq yanvar ayından başlayaraq yazıçı-şair, Q.İsabəylinin yar-adıcılıq gecəsi, fevral ayında “Görkəmli ziyalıları yaxından tanıyaq” mövzusunda Əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı akademik Ağamusa Axundovla rayon ziyalılarının görüşü, Xalq şairi Səməd Vurğunun 100 illik yubileyi 1 saylı şəh-ər orta məktəbinin kollektivi ilə – gənclərin və yeniyetmələrin iştirakı ilə keçirilmi-şdir. Tədbirdə şairin əsərlərindən səhnələr, ədəbi-bədii kompozisiyalar nümayiş et-dirilmiş, şeirlərindən nümunələr səsləndirilmişdir.
Müxtəlif illərdə ustad Aşiq Bilalın, Aşiq Şakirin, Aşıq Əhmədin yubileyləri-nin qeyd olunma ənənəsi bu il də davam etmiş, Aşıq Fərhadın, el şairi Kərəm Kürqıraxlının yaradıcılıq gecələri, dünyasını dəyişmiş qocaman ustad Aşıq Əhmədin yaşadığı küçəyə adının verilməsi münasibətilə təşkil edilmiş anım gecəsi rayonun ziyalıları, paytaxtdan dəvət edilmiş qonaqlar, sənətkarın ailə üzvlərinin, incəsənət xadimlərinin iştirakı ilə keçirilmişdir. Bu tədbirdə Aran Şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri namizədi Yaqut Bahadur qızının “Aşıq Əhmədin yaradıcılığı”mövzusuna həsr etdiyi elmi monoqrafiyasının təqdimatı da keçirilmişdir.
Hər ilin fevral ayında Xocalı faciəsinə həsr olunmuş tədbir keçirilir. Vətəni-mizin və xalqımızın tarixinə, Xocalı qırğınına həsr olunmuş “Qar üzərinə qan yağ-mışdır” kitabının müzakirəsi keçirilmişdir.
Hal-hazırda vətənpərvər hürriyyət şairi Məhəmməd Hadinin 130 illik yubileyi ilə bağlı Aran Şöbəsinin elmi-praktik konfransa hazırlıq işləri başa çatmaq üzr-ədir. Şairin XX əsrin əvvəllərində Kürdəmirdə yaşadığı dövr yaradıcılığını, siyasi-ictimai fəaliyyətini tədqiq etmək sahəsində rayonun təhsil və mədəniyyət şöbələri ilə birlikdə gərgin araşdırmalar aparılmaqdadır. Bu işdə Aran Şöbəsi öz fəaliyyət-ində Nizami Gəncəvi adina ədəbiyyat muzeyinin elmi-tədqiqat və muzeyşünaslıq bölmələri, regionun müxtəlif bölgələrindəki xatirə, diyarşünaslıq, ev-muzeyləri və eləcə də Kürdəmir RİH, Hacıqabul RİH, rayonların təhsil, mədəniyyət, maarif təşkilatları, təhsil ocaqları, ziyalıları, yaradıcılıq kollektivləri, gənc qələmləri ilə sıx əlaqə sax-layır. Aprel ayında Aran Şöbəsi Kürdəmir RİH, rayon Mədəniyyət Şöbəsilə birlik-də yazıçı Mehdi Hüseynin 100 illik yubileyini, şair Hüseyn Arifin 85 illiyi münasibətilə aşıq məclisini, İsmayıl Şıxlının 90, Cəfər Cabbarlının 110, İlyas Əfəndiyevin 80 illiyi münasibətilə ədəbi-bədii məclisləri keçirmişdir.
