Dəyər həmişə dəyərdir. Bir dəfinə yüzillərlə dənizin dibində qala, bir xəzinə ən uzun vaxt boyunca torpağın təkində ola bilər, amma qiymətini itirməz. Nə zaman üzə çıxsa, yenə qiyməti üstündədir. Başqalaşan vaxt dəfinələrə, xəzinələrə özünün verdiyi qiyməti öz arşınına uyğun olaraq artıb-azalda bilər. Amma mahiyyət dəyişməz. Nə qədər küləklər əsib keçə, dəyər dəyərliyində qalacaq. Arxada qalmış, keçmişin anlatdığı bir həqiqət də budur ki, hər halda zaman ötdükcə dünənlərdən saxlanc qalan xəzinələri yaradan incilərin qiyməti artır ki, azalmır.

20 ildir ki, onsuzuq. O, vaxt baxımından hələ bizə çox yaxındır. 10-15 il əvvəl Heydər Əliyev bizə sanki məsafəcə indikindən də yaxın idi. Heydər Əliyevlə oturub-durmuş, onunla ünsiyyətdə olmuş, çalışmış insanların əksəri həyatda idi, onun içərisindən keçdiyi mübarizəli zaman kəsikləri şahidlər həyatda qaldıqca bizə daha əlçatan idi. XXI yüzil asta-asta yaşa dolduqca onların çoxunu alıb apardı. Onların xatirələriylə, doğruçu yaddaşlarıyla Heydər Əliyevin surəti bizə daha artıq yaxınlaşır, elə bil aralıqdakı vaxt ayrılığı da əriyib gedir, doğma surət ən xırda cizgiləriylə hər birimizə, hətta o böyük şəxsiyyəti yaxından-uzaqdan tanıyanlara  daha aydın görünməyə başlayırdı.

Ulu öndərdən əbədi ayrılıqdan az ötüncə onun əbədiyyəti haqqında daha artıq düşünülməyə başlandı. Təzə əsrin əvvəllərindəncə, onsuz yaşadığımız ilk illərindən etibarən vaxt gedişiylə itirə biləcəyimiz Heydər Əliyevli xatirələri bir yerə cəmləmək, həm də sabahınkı etməkçün Azərbaycan Televiziyasında "Əbədiyyət" sərlövhəli verilişlər silsiləsini başlatdıq. Hər növbəti ilin dekabrında həftələr boyu "Əbədiyyət"in dəyirmi masası arxasında bir çoxu canlı klassik olan insanlar toplaşırdı, xatirələr bölüşürdü və nə acı ki, indi onların özlərinin də əksəri xatirədir. Üstündən xeyli müddət sovuşarkən həmin yadigar lent yazılarını seyr etdikcə sanki xəyalən Heydər Əliyevli günlərin axarına qayıdırıq.

...O axşam həmsöhbətlərimiz Heydər Əliyevlə onillərcə yanaşı addımlamış, onun müstəsnalığını müşahidə etməkçün imkanları geniş olmuş, düşüncəsində və qəlbində bu nadir şəxsiyyəti daim sayğı ilə yaşadan şəxsiyyətlər idi - akademiklər Teymur Bünyadov və Vasim Məmmədəliyev, Xalq şairi Fikrət Qoca, həm sovet dönəmində, həm müstəqillik dövründə Ulu öndərlə birlikdə işləmiş Fəttah Heydərov. Birlikdəyik, hamımız üçün unudulmaz olan nadir insanı anırdıq. Əslində o axşam yalnız Heydər Əliyevli günləri anmaq məqamı da deyildi, yurdumuz, millətimiz, mənəvi dəyərlərimiz ətrafında düşüncə dəqiqələri idi.

Bu suala həmişə cavab axtaracaqlar - bu gün də, sabah da. Nədir Heydər Əliyev möcüzəsinin sirri? O, böyük dövlətçi idi, böyük siyasətçi idi, böyük təşkilatçı, böyük qurucu idi. Hansı səmtə üz tuturdusa, orada böyük idi, misilsiz idi, qüdrətli idi. Bəs nədir bu əbədi böyüklüyün, daimi qüdrətin hikməti? Bəlkə də çətindən çətin görünən bu sualın sadədən sadə bir cavabı var. Heydər Əliyev ömrü boyu dilimizə və elimizə bağlı oldu. Dilimiz və elimizsə torpaqdır, torpağın üstündə nəsil-nəsil yaşamış insanlardır, ata-babalarımızdır, ata-babalarımızn minillər boyu yaratdığı mənəvi sərvətlərdir. Heydər Əliyev ömrü boyu dilimizə, elimizə, mənəvi sərvətlərimizə sahib oldu, gücü o, əbədi yığdı.

Qədim Antey əsatirində ibrət var. Antey gücünü torpaqdan alırdı. Ayağı yerdən üzülən kimi taqətdən düşməyə, zəifləməyə başlayırdı. Heydər Əliyev mübarizələrdən keçdi, savaşlardan keçdi, sınaqlarla üzləşdi. Heç vaxt gücü azalmadı, heç vaxt taqəti azalmadı. Həmişə müvəffəq oldu, həmişə qadir oldu. Bütün sınaqlardan zəfərlə çıxdı. Çünki möhkəm təməl üzərində ucalmışdı. Çünki müdam ayaqları torpaq üzərində idi, çünki həmişə dilimizə və elimizə bağlı idi. Bu tükənməz qaynaqdan qidalananların, dildən və eldən qüvvət alanların gücü tükənərmi?! Heydər Əliyevin ömrü dilimizin və elimizin ömrü qədər olacaq.

Ağsaqqalımız, nurlu insan Teymur Bünyadov tarixçi idi və Heydər Əliyevin də böyüklüyünü gərəyincə təsəvvür etməkçün onu Böyük Tarixin müstəvisində nəzərdən keçirərək deyirdi ki, dövlətçiliyimizin 3000 illik tarixi var. Manna dövləti olub, assurlara qarşı, midiyalılara qarşı vuruşan başçısı vardı - İzirtu. Atropat yaşadı - Makedoniyalı İsgəndərə qarşı çox incə bir siyasət apardı, xalqını qorudu, hətta dünənəcən düşmən olan tərəflə gələcək sabitlik naminə qohumluq əlaqələri yaratdı. Cavanşir ərəblərə, iranlılara, xəzərlərə qarşı vuruşdu. Bizim ən böyük dövlətlərimizdən biri də Atabəylər dövlətidir. Onun Şəmsəddin Eldəgiz kimi müqtədir oğlu vardı. Qaraqoyunlu dövləti - Qara Yusif, Ağqoyunlu dövləti - Uzun Həsən və bizim böyük sərkərdəmiz, şair şahımız Şah İsmayıl Xətai. Heydər Əliyev bu möhtəşəm qatarda olanların hamısından fərqlənir və müstəqilliyimiz yolundakı xidmətləriylə bir çox cəhətdən önə çıxır. Heydər Əliyev tarixçi idi. Tarix fakültəsini qurtarmışdı. Amma o, eyni zamanda həm də ədəbiyyatçı idi. Hansı sahədən bəhs edirdisə, o sahənin ən peşəkar mütəxəssisi kimi seçilirdi.

Bu, sərrast müşahidə idi. Gerçəkdən də Heydər Əliyevə ən çox yaraşan epitetlərdən biri elə "xalqşünas" kəlməsi idi. Xalqşünas olmaq xalqı yaxşı tanımaqdır, xalqın dəyərlərinə yaxşı bələd olmaqdır. Heydər Əliyev Azərbaycan dilini çox sevirdi və Azərbaycan dili Heydər Əliyevin ifasında tamam ayrı bir səslənişdə zühur edirdi - daha da gözəlləşir, daha artıq cazibə qazanırdı. Onun xalqın ürəyində özünə yer tapmasının əsas səbəblərindən biri də hər insanla öz dilində danışa bilmək, hər kəslə ünsiyyət qura bilmək qabiliyyəti, qılıqlı olmaq, hər kəsin qəlbinə yol tapmaq bacarığı idi.

Azərbaycan xalqının tanıdığı, oxuduğu, abidə kimi etiraf etdiyi çox kitablar var. Amma bu kitablardan ikisi millətimiz üçün əl basılıb and içilən sabit müqəddəs kitablardır. Biri Əsas Qanunumuzdur, digəri Quranımız. Və islami dəyərlərə Heydər Əliyevin içərisində ömrü boyu çox dərin bir rəğbət vardı. Hətta sovet dönəmində, kommunist rejiminin ən göz önündəki rəhbərlərindən olduğu çağlarda da, özünün etiraf etdiyi kimi, həmişə bu ideallar onun içərisində yaşayırdı.

Akademik Vasim Məmmədəliyev Heydər Əliyevi andığımız o axşamda  mühüm bir nöqtəyə diqqət yönəldir və sovet dönəmində İslamın üzləşdiyi maneələrdən bəhs edirdi: "Sovet dövründə dinə qarşı mübarizənin, allahsızlıq siyasətinin əsas hədəfi İslam idi. Baxmayaraq ki, ümumiyyətlə, ateizm bir xətt olaraq götürülmüşdü, amma İslama olan hücum, İslama olan həmlə başqa dinlərə olan həmlələrdən qat-qat güclü idi. Heydər Əliyev də böyük bir siyasətçi, ictimai-siyasi xadim kimi bunu çox gözəl bilirdi və o dövrdə Azərbaycanda çox müdrik bir din siyasəti aparırdı. Təsadüfi deyil ki, məhz Heydər Əliyevin birinci dəfə respublikaya başçılıq etdiyi dövrdə o vaxtlar Zaqafqaziya Müsəlmanları İdarəsi qısa müddət ərzində çox gücləndi və bu, təbii ki, Heydər Əliyevin qayğısı nəticəsində baş verirdi. Heydər Əliyevin dayaq durması, dəstəyi olmasaydı, bunun həyata keçməsi qeyri-mümkün idi. Və bunu da mən təbii hesab edirəm. Çünki Heydər Əliyevin doğulduğu ailə də dindar ailə idi, özü deyirdi ki, mən çox dindar ailədə böyümüşəm - anam, atam namaz qılardı. Ən üzdə olan əlamətlərə baxın: Əlirza - nədir? İki imamımızın adı -  birinci imamımız Həzrət Əli, səkkizinci imamımız İmam Rza. Bəs özünün adı? - Heydər. Bu da Həzrət Əlinin ləqəblərindən biridir. Heydər - kükrəyən, döyüş vaxtı coşan şirə deyirlər. Ailələrindəki başqa adları götürək. Həsən, Hüseyn -  qardaşların adlarını, Cəlal. Yəni bunların hamısı Quranla bağlı adlardır.

O kadrları biz ekrandan görmüşük, siz həmin ziyarətdəydiniz, bilavasitə müşahidə etmisiniz. Heydər Əliyev Məkkədə Qara daşı, Kəbədəki Həcər ül-Əsvədi nə cür məhəbbətlə qucaqlayıb. Yəni orada onun üzündə elə bir səmimi ifadə, elə bir ilahi ovqat hiss olunurdu ki, doğrudan da, adam hiss edirdi, bu insan ömrü boyu bu ziyarətin arzusunda olub. Amma ateizmin tüğyan etdiyi şəraitdə bu, mümkün olmayıb. Dövlətimiz müstəqil olan kimi Heydər Əliyev xaricə ilk səfərlərindən birini Səudiyyə Ərəbistanına etdi, Allahın müqəddəs evinə gəldi. Orada illərdən bəri ürəyində gəzdirdiyi, qəlbinin ən dərin guşələrində bəslədiyi imanı, inamı Allahın evində büruzə verdi. Orada Heydər Əliyevin fəxri qonaqlar kitabında yazdığı sözlər var, sonralar çap da olunub. Yazır ki, nəhayət, mən öz arzuma çatdım".

Allah məkansız, zamansızdır, amma dilimizdə bir "Allah evi" deyimi də var. Həm də bu, sadəcə, məcazi bir deyiliş də sayılmamalıdır. Həqiqətən, Allahın evləri çoxdur. Həm dünyada, həm də Azərbaycanda. Bunlar da  sıra-sıra ziyarətgahlar, ibadətgahlar. Və Heydər Əliyevin mənəviyyatımız, milli əxlaqi keçmişimiz qarşısındakı ən böyük xidmətlərindən biri də ondan ibarət idi ki, ziyarətgahlarımıza, ibadətgahlarımıza son dərəcə nəvazişlə və həssaslıqla yanaşırdı.

Zamanında Əli bəy Hüseynzadə Bibiheybət məscidinin rəsmini çəkmişdi və həyatının sıxıntılı günlərində, kasıbçılıq keçirdiyi əyyamlarda o şəkli çıxarıbmış satışa. Bir əcnəbi də müştəri çıxıb əsəri almaq istəyirmiş. Hacı Zeynalabdin bu qəziyyədən xəbər tutunca ingilisi qabaqlayır, qoyulan məbləği artıqlaması ilə ödəyir və Əli bəyin tablosunun ölkədən kənara çıxmasının qarşısını alır.

Və həmin Bibiheybət məscidi ilə bağlı ayrı bir xeyirxah işi də artıq yeni zaman içərisində Heydər Əliyev yerinə yetirdi. Bibiheybət məscidini əsl möhtəşəmliyi ilə bərpa etdirdi. Bu mənəviyyat və tarix abidəsini yenidən ucaltdı və bu yerdə də tarixlər səsləşdi. Həmin ucaltma, Bibiheybət məscidinin qayıdışı əsnasında Əli bəy Hüseynzadənin yaratdığı rəsm əsəri ən etibarlı qaynaq kimi kara gəldi.

O axşamkı həmsöhbətlərin arasında Heydər Əliyevlə təmaslarının yaşı ən çox olan Fəttah Heydərov idi. Və özü də söhbəti elə ünsiyyətlərinin tarixindən başlayaraq demişdi ki, düz 40 il əvvəl o böyük insanla ilk dəfə əl-ələ tutub görüşmüşük. Tarixçəni nağıl edirdi: "O vaxtlar, sovet dövründə Naxçıvanın ənənəvi yubileyləri keçirilirdi - 20 illik, 30 illik. İş elə gətirmişdi növbəti belə yubiley - 40 illiklə əlaqədar Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasına Lenin ordeni verilmişdi və bu münasibətlə 1967-ci ilin 30 oktyabrında böyük bayram təşkil olunmuşdu. Ancaq həmin gün o təntənələrdən də əlamətdar olan bir hadisə ilə yadda qaldı. Ozamankı respublika rəhbərliyi gəlmişdi Naxçıvana. Heydər Əliyev Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri kimi onların arasında idi. Ovaxtkı Naxçıvan bir ayrı Naxçıvan idi. Tədbir darısqal bir binada - internat məktəbin akt zalında keçirildi. Xoş əhvali-ruhiyyənin içərisində birdən xəbər gəldi ki, Heydər Əliyevə general rütbəsi verildi və o zaman o salondakıların hamısı bir-bir qalxıb onu təbrik elədi. O gün indiki kimi gözümün önündədir. O zalda çoxlu adam var idi. O vaxt zal deyirdik, indinin ölçüsüylə ora sadəcə böyük otaq idi. Bu xoş xəbərdən birdən-birə sanki həmin otağın işığı artdı. O işıq mənim gözümdən heç vaxt getmir. Heydər Əliyevin sovet dövründə Azərbaycandakı rəhbərliyinin də şahidi olmuşam. İlk sözü nə idi? Halallıqla işləyin, təmiz işləyin, xalqla, camaatla yola gedin, mehriban rəftar edin, Azərbaycanı qaldırmaq lazımdır.

İnanın, o dövrdə - 1960-cı illərdə kəndlərə girmək mümkün deyildi. Hamısı yastı-yapalaq komalar. Heydər Əliyev respublikaya rəhbərliyə başlayandan az sonra qərar çıxartdı. Rayonlarımızda, kəndlərimizdə camaat özünə ev tikməyə başladı. Bütün rayonlarda, Azərbaycanın dörd bucağında olan tarix, mədəniyyət abidələrini nəzarətə götürdü, təşəbbüs irəli sürdü ki, çoxlu tarix-diyarşünaslıq muzeyləri yaradılmalıdır. Dedi və etdi. Çox maddi-mədəni sərvətlərimizi də bu minvalla xilas etməyə müvəffəq oldu".

Heydər Əliyev səxavətli bir insan idi və həmişə xalqını sevindirmək, ona nəsə bağışlamaq haqda düşünürdü.

Xalqını daha xoşbəxt, daha rifah içərisində görməyi umurdu və onun xalqına bağışlamaq istədiyi ən böyük sərvətlərdən biri ovqat idi. Ovqatısa yaradan ən əvvəl bayramlardır. O istəyirdi ki, təqvimdəki qırmızı yarpaqların sayı artsın, xalqın bayramları çox olsun. Heydər Əliyev bu mərasimlərin, bayramların Azərbaycan çərçivəsində çox ali səviyyədə qeyd edilməsinə həmişə səy göstərirdi və özü də həmin bayramlara qatılırdı. Əziz Novruz haqqında onun bu sözləri unudulan deyil: "Novruz bayramı azərbaycanlıların ən əziz bayramıdır. Bu bayram min illər boyu xalqımızın qəlbinə daxil olub və çox dərin köklər salıbdır. Ona görə də bu bayramı hər bir azərbaycanlı öz bayramı kimi bayram edir. Vaxt vardı ki, bu bayram bəzi səbəblərdən qadağan olunmuşdu, ancaq onillikləri biz hamımız bir yerdə yaşamışıq və hamımız da bilirik ki, heç kim bu qadağana fikir verməyibdir və bu bayramı edibdir. Bu bayram elə bayramdır ki, burada hər bir insan onun maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq bayram edir. Zəngin adam da, orta yaşayan da, lap kasıb şəraitdə yaşayan insan da bu bayramı keçirir. Və o illər ki bizim ümumi xalq bayramlarının keçirilməsinə imkan yox idi, onda da hər kəsin evində mütləq səməni də vardı, hər kəsin evində rənglənmiş yumurtalar da vardı, hər kəsin evində mütləq plov da vardı. Ən azı bu. Hər kəs aşağısı bunu edə bilirdi, amma kimlərsə bundan çox edə bilirdi. Amma o ailəni tapmazdın ki, bu bayramın əlamətlərini o günlər istifadə etməsinlər və bayramı qeyd etməsinlər. Ona görə Novruz azərbaycanlıların, Azərbaycan xalqının qəlbinin bayramıdır. Bu bayramı heç kəs əmrlə yaratmayıbdır və onu da demək istəyirəm ki, zorla, əmrlə, məcburi insanları hansısa bayram etməyə məcbur etmək çətindir. Təbii ki, bəzən xüsusi siyasi məqsədlərlə hansısa günləri də xalq bayram etməli olur. Amma Novruz bayramının fərqi ondan ibarətdir ki, bu, baharın bayramıdır, təbiətin bizə bəxş etdiyi bayramdır, elmi əsaslardan irəliyə gələn bayramdır. Bu, azərbaycanlıların bayramıdır. Bu bayram bir də ondan fərqlənir və səciyyəlidir ki, bu bayramda siyasi baxışlarından, siyasi dünyagörüşündən asılı olmayaraq hamı bayram edir. Əgər bu günü götürsək, iqtidar da bayram edir, müxalifət də bayram edir. Bir-birini sevən də bayram edir, bir-birinə düşmən olan da bayram edir. Amma bayramın qədim zamanlardan bizə bəxş etdiyi ən gözəl nemət ondan ibarətdir ki, bu bayramda qədim zamanlardan insanlar kin-küdurəti aradan götürürlər. Küsülülər barışırlar, ziddiyyətlər aradan götürülür. Demək, bu, dostluq bayramıdır, bu, həmrəylik bayramıdır, bu, yüksək mənəviyyat bayramıdır".

Bütün bu onsuz bəlli həqiqətləri, amma bir az da artıq inam və qətiyyətlə  Azərbaycan xalqına üz tutaraq dilə gətirirkən Heydər Əliyev əslində çağırış edirdi. Yenə Novruz gəlib, yenə birgəliyin, ülfətin, səmimiyyətin, soyuqluğun aradan getməsinin bayramı qapılarımızı döyür. Biz də bir-birimizə daha məhəbbətlə yanaşaq, hikkədən, qəzəbdən, bir-birinə kəc baxmaqdan qaçaq, Novruzla dolaq!

Mənəvi dəyər siqlətli hər nəsnəyə,  ən başda isə mənəvi dəyərləri daşıyan və yaradan insanlara Heydər Əliyevin özəl münasibəti vardı. Onları qəlbinə yaxın tutur, imkanı çatdıqca da həmişə onların yanında olurdu.

2007-ci ilin dekabrında televiziyada birlikdə olduğumuz həmin unudulmaz dekabr axşamında Fikrət Qocanın Heydər Əliyevli xatirələrini dinləməzdən öncə söyləmişdim ki, bütün Azərbaycanın sevdiyi şair qardaşımızın keçən ay, bir il əvvəl, beş il qabaq yazdığı çox gözəl şeirlər var. Onlar Azərbaycan ədəbiyyatının sərvətləridir. O şeirlərinsə, Fikrət müəllim özü də təsdiq edirdi, həqiqətdə 2 imzası olmalıdır. Çünki onları tək Fikrət Qoca yaratmayıb. Heydər Əliyev olmasaydı, yaşayan-yaradan, ömrünü davam etdirərək təzə şeirlərini doğurmaqda davam edən Fikrət Qoca da olmazdı, ağır xəstəliyin hökmü ilə şairin həyatı yarımçıq qırılardı.

Fikrət Qocanın ciddi səhhət böhranları ilə təkbətək qaldığından xəbər tutanda Heydər Əliyev artıq heç Bakıda da deyildi, Moskvada çalışırdı, SSRİ-nin rəhbərləri sırasında hər saatı gərgin iş-güclə dolu məşğul həyat yaşayırdı. Ancaq ürəyi Bakıda idi, Azərbaycanla idi. Fikrət Qoca kimi hər dəyər daşıyıcısı isə onunçün həm də Azərbaycan demək idi.

Fikrəti Moskvaya apartdırır, Kreml xəstəxanasında müalicə etdirib sağ-salamat halda Vətənə yola salır.

Fikrət Qoca yadındaydı. Lakin tək Fikrət Qocamı? Üç min ildən üzü bəri nə qədər Fikrət Qocalar vardısa, Azərbaycana qələmi ilə xidmət etmiş seçkin ədiblərimizin, mütəfəkkirlərimizin hər biri həmişə onun yadındaydı. Fikrət Qocaya arxa durdu, onu faktiki olaraq xilas etdi və xəstəlikdən sonrakı illərin bir-birindən lətif şeirləri yarandı. Fikrət Qoca yaşadı və ədəbiyyatımıza, xalqımıza xidmətlərini davam etdirdi.

Fikrət Qocanın həmin axşamın içərisindən gələn bir az xırıltılı, səmimiyyətlə daşan həlim səsi yaddaşımda əks-sədalanır: "Heydər Əliyevi bu köməkləri etməyə yönəldən onun mənəviyyatı, içərisi idi. Bəlkə də lap istəməsəydi belə, daxili onu sövq edirdi ki, yardım əlini uzat. Təbiəti belə idi. Bəlkə mən heç layiq deyildim, amma o, özünə sadiq çıxırdı, bizdən daha çox özünü razı salmaq, daxili tələbini ödəmək, ürəyini sakit eləmək üçün bütün bunları edirdi. Əlbəttə, Siyasi Büronun üzvü, dünyanın yarısının rəhbərlərindən biri idi. Elə çox vaxtımı vardı ki, hələ bir Fikrət Qocanı Bakıdan gətizdirsin, Macarıstandan həkimi çağırtdırsın, bununla məşğul olsun. Hər adamın işi deyil. Böyük insan işi görməyə qərar verəndə sıfır nöqtəsini tuturdu, oradan başlayırdı. Mənim yadımdadır, Azərbaycana Mərkəzi Komitənin katibi gələn günün səhəri yaşlı yazıçıları qəbul etdi. Ondan bir gün sonra, - biz onda gənc sayılırdıq, - doqquz nəfərdik, bizi qəbul elədi və geniş söhbət apardı. Düzü, o zaman da biz Heydər Əliyevi çox da yaxşı tanımırdıq. Şəxsən biz bunu bilirdik ki, "KQB"nin generalıdır. Zənn edirdik, ədəbiyyat, mədəniyyət işlərinə o qədər də fikir verməz. Düşündüyümüzün əksi oldu. Çox keçmədi, Bakı Sovetinin müşavirəsini keçirdi. Orada Bakı Sovetinin rəhbərini durğuzdu ayağa, gözləmədiyimiz bir sualı verdi ki, bu şəhərdə niyə gül yoxdur? Fikir verin. Ölkə bərbad vəziyyətdədir, onu bu vəzifəyə gətiriblər ki, təsərrüfatı inkişaf etdirsin, sənayeni qaldırsın, respublikanın ümdə problemlərini həll etsin, o isə soruşur, niyə Bakıda gül yoxdur? Bir az da əsəbi səslə deyirdi: "Mənə cavab ver. Niyə bu şəhərdə gül yoxdu? Bulvarda gül yoxdur, bir dənə qızılgül gözümə dəymir".

İndi bu dediklərim cavanlara əcaib gələr. Çünki bulvar gül-çiçək içərisindədir, o vaxtlarsa, həqiqətən, gül kasadlığı idi.

Bakı Sovetinin sədri qalxdı ayağa ki,  "bilirsiniz, əkirik, amma bulvarda gəzənlər qoparıb aparırlar". Heydər Əliyev razılaşmadı: "Bu, səbəb deyil. Qoparırlar, kəsirlər, siz yenə əkin. O qədər əkin ki, gözləri öyrəşsin, o qədər çox gül olsun ki, kəsib, qoparıb aparmağı çatdıra bilməsinlər".

Görürdük ki, respublikaya sahib çıxan adam gəlib. Vətənə elə bir çiçək kimi baxan rəhbər işə başlayıb, sevinirdik, qürurlanırdıq. Mən hələ o illərdə fikirləşdim ki, ürəyimdən keçirdi ki, nolaydı, müstəqil olaydıq, biz də heç kimdən asılı olmayaydıq və meydanda da belə bir rəhbərimiz olaydı.

Mən o köhnə dövrün respublikaya rəhbərlik etmişlərinin hamısının ruhuna baş əyirəm. Amma Heydər Əliyev kimi vəziyyətdən çıxmağı bilmək, bir anda qərar qəbul etmək iqtidarı onacan heç bir rəhbərimizdə olmayıb axı! Yadımızdadır, ən çətin vaxt, 1994-cü ildə, əli hər yerdən üzüləndə televiziya ilə xalqa müraciət etdi. Yəni ipin qırılan yeri idi. Xalq gəldi töküldü meydana. Onda başa düşüldü ki, bu, Heydər Əliyevə olan məhəbbətin gücüdür. Bunu hamı gördü, ona hücum eləmək istəyənlər də içəridən təslim oldu, gəldi durdu onun yanında. Yəni bu insanın şəxsiyyətindəki qüdrət, lazım olan anda - nə bir saniyə o üzə, nə bir saniyə bu üzə, - qərar vermək qətiyyəti bir vergi idi".

...Tarix şərtqoymanı sevmir, qəbul etmir ki, filan iş filan cür olarsa, filan olardı. Olan olub, keçən keçib. Amma hər halda bircə anlığa təsəvvür eləyək ki, həmin sınaq anında o meydanda, o kütlənin qarşısında dayanan Heydər Əliyev deyil, bir başqa adamdır. Həmin şəxs çıxır xalqın qarşısına, müraciət edir, Heydər Əliyevin demiş olduğu sözlərin tam eynisini söyləyir. Mənimlə olun, ardımca gəlin deməklə deyil axı! O səsin aşıladığı qüvvət, o çağırışın Heydər Əliyev ifasında insanların varlığına sirayət edən cazibəsi olmayacaq. Heydər Əliyevdəki mənəvi qüdrət xalqın içərisindəki mənəvi dəyərlərlə min bir tellə bağlı olduğundan bu səsləşmə, bu həmahənglik yarana bilirdi.

Heydər Əliyev millətinə üz tutanda əmin idi ki, özünün içərisindəki simlə xalqın içərisindəki sim eyni kökdədir. Ona görə heç vaxt xaric səslənməz, bu sədanın mütləq əks-sədası olacaq!

Söz sözü gətirirdi və akademik Vasim Məmmədəliyev o axşam bir hadisəni də xatırlamışdı. Deyirdi ki, 1968-ci ildə İraqın Baş naziri Əbdürrəhman Bəzzaz Azərbaycana gəlmişdi. Neft Daşlarına getdi. Heydər Əliyev o zaman Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri idi. Mən də tərcüməçi kimi bunları müşayiət edirdim. Dövlət rəhbərləriylə yanaşı, o dəstədə musiqiçilər də vardı. Dənizin qoynunda, estakadalar üzərində görüşlər oldu, rəsmi hissə qurtardı. Görkəmli gözəl tarzənimiz rəhmətlik Məmmədağa Muradov da orada iştirak edirdi. Rəsmi hissə də, konsert də başa çatdı. Hamımız göyərtədə oturmuşduq, dincəlirdik - Baş nazir, bizim dövlət, hökumət başçıları, o cümlədən, musiqiçilər. Rəhmətlik Heydər Əliyev qəfildən çöndü tarzənə sarı: "Məmmədağa, bəlkə bir "Xaric segah" çalasan?!" Məmmədağa tarını köklədi. Çalırdı, hamı məftunluqla dinləyirdi, arada Heydər Əliyevin astaca səsi gəldi: "Məmmədağa, sən Allah, müxtəsər eləmə, ötürdüyün şöbəni də çal".

Vasim müəllim deyirdi ki, mən özüm də tarçalan olmuşam, muğamları şöbələriylə, guşələriylə yaxşı bilirəm, ancaq Heydər Əliyevin belə peşəkarcasına söylədiyi xahiş-irada mat-məəttəl qaldım.

Mənim o axşamdakı "Heydər Əliyev olmasaydı, nə olardı" deyişimin  müqabilində Fikrət Qoca qayıtmışdı ki, onu da gördük. Bir müddət Heydər Əliyev olmadı, istefa verib Kremlədən ayrılandan, Moskvadan Azərbaycana gəlib Naxçıvana sığındığı vaxtlarda sanki ədəbiyyat da başladı sönməyə. Yadınızdadır, bizim "Qobustan" jurnalı rəngini itirmişdi. Vaxtilə rəngli çıxan jurnal, xalça eskizləri, rəssamların əsərlərinin illüstrasiyaları çap olunan jurnal ağ-qara buraxılmağa başlamışdı. Heydər Əliyev gələndən sonra təzədən rəng də qayıtdı, əvvəlki ruh da.

...Heydər Əliyev yaxşı anlayırdı ki, Azərbaycanı Azərbaycan edən nəyin rəngi solursa, işığı azalırsa, bundan Vətən, millət itirir.

Bilirdi ki, ədəbiyyatın işığı sönəndə mənəviyyatın işığı sönür. Bilirdi ki, xalqa yüzilləri adlayıb gələn mənəvi dəyərləri daha da yovuq edən yazıçının, sənətkarın ömrünün işığı sozalanda mənəviyyatın işığı keçər. Bunları hiss etdiyindən daim sərvaxt idi, həmişə onların yanında idi.

Heydər Əliyevin ən seçkin keyfiyyətlərindən biri onun xeyirxahlığı, nəcibliyi idi. Çünki o, mənəvi dəyərlərin ucasında dayanan keyfiyyətin məhz xeyirxahlıq, nəcabət olduğunu bilirdi. Və bu, onun daim riayət etdiyi düsturlar idi.

2007-ci ilin o axşamında bir saat boyunca Heydər Əliyevin mənəviyyat dünyasındaydıq.

İnsan niyə muğama qulaq asır? Qulaq asır ki, mənəviyyatı zənginləşsin.

İnsan niyə şeir oxuyur?  Oxuyur ki, içəridən saflaşsın, daxildən göyçəkləşsin, mənəviyyatı zənginləşsin. İnsan niyə sənət əsərinin seyrinə dalır, sehrinə düşür? Yenə eyni cavab! Bu, minillərdir belədir, bu gün də həmin təhərdir, gələcəkdə də belə olacaq. Heydər Əliyev də Azərbaycanın o sərvətlərindəndir ki, onun haqqında xatirələrə dalmaq, söz açmaq mənəviyyatı zənginləşdirən dəyərlər barədə düşüncələrə dalmaq deməkdir.

O ağacların boyu uca olur ki, sağlam torpaq üzərində dikəlirlər.

O ağacların ömrü uzun olur ki, rişələri torpağın dərinlərinə işləyir. Heydər Əliyevin boyu həmişə uca oldu. Çünki o, Azərbaycan torpağı üzərində yüksəldi və həmişə də Azərbaycan torpağına sadiq qaldı.

Heydər Əliyevin siyasi ömrü uzun çəkdi və amma onun xalqın yaddaşındakı ömrü qat-qat uzun olacaq, sonsuzluğa qədər uzanacaq. Çünki o, həmişə xalqı ilə nəfəs aldı, daim nəbzi xalqı ilə birgə vurdu, müdam millətinin və yurdunun dünəni, indisi və gələcəyi ilə bağlı düşündü, çalışdı.

Heydər Əliyev ömrü boyu iftixar etdi ki, o, azərbaycanlıdır. Millətimiz də həmişə fəxr duyacaq ki, onun bunca uca bir övladı oldu. Heydər Əliyev atalar sözü kimi pak, mənəviyyatla zəngin bir ömür yaşadı. Onun həyat yolu, şəxsiyyəti və şərəfli ömür yolu da bir ata sözünə, bir ibrətə dönərək xalqımızın mənəviyyat xəzinəsinə əlavə olundu.

Ömrü boyu mənəviyyat xəzinəmizin keşiyində dayanmış, ömrü boyu dilimizin, elimizin qoruyucusu olmuş Heydər Əliyevin ömrü və şəxsiyyəti də, yolu da mənəviyyat xəzinəmizə bir töhfəyə çevrildi. Xalqın mənəviyyat xəzinəsinə töhfə verənlər, xalqın yaddaşına yaşarı imza atanlarsa, əbədiyyət qazanırlar. Heydər Əliyev haqqında əsl böyük sözü, əsl iftixar və qürur qiymətini millətimiz tarixin gələcək yüksəkliklərindən də hər zaman söyləyəcək. Tarixin ucalarısa əbədiyyətdir. Heydər Əliyevin qisməti və alın yazısı olan əbədiyyət.

Rafael HÜSEYNOV, Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin baş direktoru, akademik

“525-ci qəzet”