Yaddaşlarda yaşayanlar

“Olarmı, mən bunu Rafaeldən soruşum, sonra yazasınız?” Bu sualı Turan Caviddən dörd-beş dəfə eşitmişdim.

Əslində, mən heç zaman elmi və ya tarixi əsər üzərində işləmədiyimə görə, Turan xanıma verdiyim suallar o qədər də problem yarada bilməzdi. Məsələn, bir sualda Hüseyn Cavidi Şahtaxtıdan Bakıya müəllim kimi fəaliyyət göstərmək üçün kimin dəvət etdiyini öyrənmək istə­mişdim. Bu sualın təşəbbüsü “Dalğa” qəzetinin baş redaktoru Nahid Hacıza­dədən gəlmişdi. Başqa sualım şairin yaxın ətrafı – o dövr üçün xüsusi önəm kəsb edən dostları barədə yazılmayan, deyilməyən məqamlar barədə olmuşdu. Radiodakı öz verilişim üçün hazırladığım digər mövzu ədəbiyyatımızın başı üstün­də əsən repressiya küləklərini Turan xa­nımın necə xatırladığı barədə idi və sair. 

Ancaq Turan xanıma ailəsi ilə bağlı belə ağrılı suallar vermək onun yarasının közünü qoparmaq demək idi. Ona görə də Cavidlər ailəsinin yaşadığı məşəqqət­lərin tarixini hamıdan yaxşı bilən Rafael Hüseynovdan soruşmağı məsləhət bilirdi. Jurnalist fəaliyyətim mənə Əli Nəzminin qızı İqlimə xanımla, Cəfər Cabbarlının qızı Gülarə xanımla, Səməd Vurğunun qızı Aybəniz xanımla, Mirzə İbrahimovun qızı Sevda xanımla, Hüseyn Arifin qızı Zöhrə xanımla, ümumiyyətlə, çox məş­hurlarımızın övladları ilə görüşüb söhbət yazmaq şansı vermişdir. Bu söhbətlər 25-30 il əvvəl olsa da, hələ də unuda bil­mirəm ki, onların arasında ailəsi barədə söz deməyə çəkinən, fikir söyləməkdən qorxan yeganə həmsöhbətim məhz Tu­ran Cavid olmuşdur. Allah repressiya quzğunlarının üzünü qara eləsin! Bir də Allah Rafael Hüseynova kömək olsun ki, Cavidlər ailəsinin son nümayəndəsinin jurnalistin sualını cavablandırmasına zə­min yaradırdı. 

Mənim üçün maraqlı olan daha bir məqamı da unuda bilmirəm. Belə ki, Tu­ran xanımın həm Hüseyn Cavidin ev muzeyində – İstiqlaliyyət küçəsi 8-də, Məhəmməd Füzuli adına Dövlət Əlyaz­malar İnstitutu binasının 3-cü mərtəbə­sində – həm də onun uzun müddət ça­lışdığı, sonralar direktor olduğu Dövlət Teatr Muzeyindəki – o vaxtlar həmin mu­zey də Ədəbiyyat Muzeyi ilə eyni binada idi – yazı stolunun üstündə yay-qış daim qızılgüllər olurdu. Bunun səbəbini hamı kimi mən də bilirdim və ona görə də qə­zetdə verilmiş yazılarımdan birinin sər­lövhəsi redaksiyada belə dəyişdirilmişdi: “Hüseyn Cavid qızılgülləri çox sevirdi”. 

Bu mövzuda yazarkən özümə bağış­lamayacağım bir səhvimi də yada sal­maq istəyirəm. Bir dəfə Turan xanıma dedim ki, mən Hüseyn Cavidin nəşini Rusiyadan öz Vətəninə gətirən təyyarə­nin Bakı hava limanına enməsini televizi­ya xəbərində izləyirdim. O zamanı sizin təyyarəyə hansısa ifadəolunmaz həyə­canla baxdığınızı unutmaq olmur. Sanki siz uşaq idiniz, atanız isə uzun və ağır bir səfərdən qayıdırdı. Elə bil, təyyarəni qu­caqlamaq istəyirdiniz...

“Daha bəsdir, sağ olun!” – dedi və göz yaşlarını sildi. 

Həqiqətən səhv eləmişdim. 

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Xalq qəzeti