Daha nə o cür lövhələr var, nə o təhər təbaşirlər, nə də məktəb həyətlərindəki dəmirlə döyəclənərək şagirdləri sinif otaqlarına səsləyən çuqun zənglər.

Azərbaycanın irili-xırdalı şəhərlərindən tutmuş ən ucqar kəndlərinəcən elə gözəl, müasir məktəblər tikilib, köhnələri də yenilənərək elə bərpa edilib ki, 30-40 il əvvəl kiməsə məhz 30-40 il sonra belə olacağını desəydin, bunu inanılmaz xəyalat, təxəyyülün möcüzədən də artıq uçuşu sayardılar.

Bunca qısa müddətə - aşağı-yuxarı 20 ilə 3.000-dən çox təzə, ya təzələnmiş məktəbimiz yaranıbsa, 5-10 ilə daha bir dənə də köhnəlmiş, keçmişinki sayıla biləcək məktəb binası qalmaz.

Kim bilir, bəlkə 5-10 ilə sonra nəinki təbaşirlə, markerlə yazılan indiki lövhələr də aradan gedəcək, onlar da büsbütün elektronlaşacaq?

Sürətlər başqa, zaman ayrı...

Amma nədirsə mənim tez-tez yadıma o köhnə təbaşirlər, o əski yazı lövhələri də düşür.

Onu da xatırlayıram ki, hər yeni dərs ili ərəfəsində məktəbin binasına da, həyət-bacasına da, sinif otaqlarına da imkan daxilində əl gəzdirilib təmir ediləndə yazı taxtaları da rənglənərdi.

Sentyabrın 1-də məktəbə gələndə ötən dərs ilinin sonlarında yazılıb-silinməkdən bozarmış lövhələri yenə qapqara rəngdə, parıltılı görərdik.

Doqquzuncuda-onuncuda mən bir neçə sinifdən yaxşı oxuyan şagirdlərin seçilərək toplandığı, sınaq məqsədi ilə yaradılmış riyaziyyatçılar sinfində oxudum.

Ali riyaziyyat, tərsimi həndəsə kimi orta məktəblərdə görünməmiş mürəkkəb fənlər keçərdik.

Həmin qara lövhələrdə ağ təbaşirlə o qədər yazardıq, məsələlər, tənliklər həll edərdik ki, çox vaxt yalnız əllərimiz yox, üz-gözümüz, üst-başımız da ağappaq olardı.

...Yaş artdıqca o təbaşirli günlərin, qayğısız uşaqlıq çağlarının xiffətini nədirsə daha artıq çəkirsən, bütün doğmalarının səninlə olduğu günlərdən ötrü qəribsəyirsən.

Amma insanın təbaşirli günlərinin yaşı nə qədər olasıdır ki!

Lap indi bizlərdə rast düşülə bilən ən qocaman adamı götür - məktəb illərinin uzaqlığı 80-90 ildən o yana getməyəcək ki!

Amma dünyamızın, hamımızın ortaq evinin də Təbaşir dövrü olub axı!

Biz öz təbaşirli günlərimizdən ötrü darıxan kimi, bəlkə bu qoca Yer kürəsi də hərdən-hərdən öz təbaşirli əyyamlarını xatırlayır!

O zamanlarsa uzaq, çox uzaqdır, lap uzaqdan uzaqdır.

Hələ nə Azərbaycan vardı, nə dədə-babalarımız, nə əlamətləri ilə bizə tanış olan bu dünya.

Mezozoy erasının sonuncu dövrü yetişmişdi və əhvalatlar vaqe olurdu nə az-nə çox - düz 145 milyon il qabaq.

Və tarixin o təbaşirli "dərs ili" 66 milyon il əvvəl başa çatdı.

...Mənim çox sevdiyim, müxtəlif toplantılarda çıxış edərkən içərimdən gələn səmimi bir istəklə adının əvvəlinə həmişə hökmən "əziz" kəlməsini əlavə etdiyim böyük alim və böyük də insan - akademik Akif Əlizadə elmi həyatını bu cür qətiyyən sadə olmayan məsələləri araşdırmağa, dünyanın Təbaşir dövrünün gizlinclərini öyrənməyə həsr edib.

Akif müəllim indi gəlib çatıb 90-ına və 100 milyon il bundan qabağın sirləri ilə oturub-duran adam üçün 90 il nə yaşdır ki!

Bunlar arxeologiya elminin elə qəliz sahələridir ki, onları araşdırmaqçün elmin bir istiqamətindən xəbərdar olmaqla ciddi uğurlara çata bilməzsən.

Bu qəliz sahəyə girişməkçün gərək çoxcəhətli biliklər sahibi olasan, axtarışlardan usanmayasan, yolunu təzə başlayan tədqiqatçı kimi daim yeni-yeni mənbələri oxuyasan, öyrənəsən.

Bunlar elmin elə hündür nöqtələridir ki, orada alim mətləblərə dar bir pəncərədən baxaraq yalnız millət, Vətənçün deyil, dünya, bəşəriyyətçün çalışır.

Əlbəttə, onun zəhmətləri könülaçan bəhrələrlə nəticələnirsə, bundan millətə də, Vətənə də həm şöhrət, həm iftixar payı düşür.

Axı insanlığın, dünyanın on milyon illərlə uzaqlarda qalmış sirlərini açan bu alim bu xalqın, bu yurdun övladıdır.

Necə sevinməyəsən, necə öyünməyəsən!

Hələ 40 il əvvəl - 1984-cü ildə paleontologiya elmindəki xüsusi xidmətləri nəzərə alınaraq dəyərli Azərbaycan alimi Akif Əlizadənin adı 60-200 milyon əvvəl ömür sürmüş su canlıları - Təbaşir dövrü belemnitlərinin bir ailəsinə verilib: "Akifibelidlər"!

Akademik Akif Əlizadəni 70-ində də, 80-ində də, indi - 90-ının tamamında da gənclik şövqü, qaynar həvəs, işləmək, yaratmaq enerjisi ilə çağlayan görənlərin hər birində onun bunca uzun gəncliyi istər-istəməz xoş təəccüb, heyranlıq hissi oyadıb və oyadır, hərdən elə özü də bu barədə düşünüb, cavab tapmağa çalışıb.

Bunu sadəcə ehtimal etmirəm, söhbətlərimizin birində özü mənə söyləyib. Fikirləşir ki, axı ömür, içərisindən keçib gəldiyi zaman sadə olmayıb, yüz cür sıxıntıları, maneələri, müşkülləri, sərt döngələri də vardı, bəs necə oldu tale onu həmişə qorudu və XXI əsrin bu günlərinədək belə sağlam, gümrah, iş-gücdən qətiyyən yorulmamış halda gətirib çıxardı?

Ata babası Axund Ağa Əlizadə müqəddəs adam idi, Qafqaz müsəlmanlarının 8-ci şeyxülislamı olmuşdu. O nadir bir şəxsiyyətdir ki, həm Azərbaycan Cümhuriyyəti dönəmində ilk şeyxülislamımız kimi fəaliyyət göstərdi, həm də sovet dönəmində həmin vəzifə ona həvalə edildi.

Uşaqlığından o nurani şəxsiyyətin şəfqətini çox duymuşdu, yaxın tanıyanların əksəri də təsdiqləyirdi ki, Akif müəllim hər cəhətdən babasına bənzəyir.

Kiçikkən tez-tez İçərişəhərə, digər yaxın qohumları Mir Möhsün ağagilə gedərdilər.

"Qucaqlardı, sığallardı, oxşayardı bizi, buraxmaq istəməzdi".

Ömrün bu çağında Akif müəllim güman edir ki, bəlkə onu həyatın bir çox sınaqlı aşırımlarında bəlalardan qoruyan, dar ayaqda hayanına dönən, dayağına çevrilən elə onların işığı, onlardakı ilahi güc, Ağanın bir zamanlar saçına çəkdiyi tumar olub. 

O nadir insanların varlığında daşıdığı izahsız güc, saçdıqları enerji, əllərindəki şəfagətirici mübhəm qüvvət haqqında dillərdə dolaşan bolluca hekayətləri eşidəndən sonra mövhumatdan tamam uzaq, soyuq ağılla düşünən ciddi alim Akif Əlizadənin gümanının arxasında həqiqət dayana biləcəyini əsla istisna etmirəm!

Amma mən daha çox buna inanıram ki, akademik Akif Əlizadəni - bu dəyərli aydınımızı uzun onillərin təlatümlü gedişatında imtahanlardan və keşməkeşlərdən mətin, alnıaçıq, üzüağ, başıuca, qətiyyət və solmayan ümidlə dolu halda çıxaran ilk növbədə onun insani dürüstlüyü, daxili təmizliyi, məsləkinə bağlılığı, riyadan uzaqlığı, əməksevərliyi, sədaqəti, mərdliyi olub. Onun həyat yolu heç də gendən təsəvvür ediləcəyi qədər sadə ötüşməyib. Bu ömürdən faciələr də keçib, onun bəxtinə ağır itkilərin illərin sağaltmaqda aciz olduğu yaraları da düşüb. Ancaq qarşıdan əsən acı küləklər nə qədər sərt olsa belə, heç vəchlə əyilməyib, sınmayıb, müvazinətini itirməyib, nikbinliyi, xeyirxahlığı, işığı onu tərk etməyib.

Bu qədər nəcibliklərinin müqabilində həyatın da ona bir mükafatı olmalı idi axı!

...Bu qırmızımtıl dəftərin yaşı 50-dən çoxdur. 1970-ci ildə ilk sətirlərini qələmə aldığı belə dəftərlərdən arxada qalan yarım əsrdən artıq müddətdə bir neçə yüzünü yazıb doldurmaq olardı. Onun dəftərindəsə hələ də boş vərəqlər var və yazılacağı günü gözləyir. Bəzən elə olub ki, bir gündə bu dəftərin bir neçə vərəqi yazılıb. Vaxt da olub ki, aylarla həmin dəftərə təzə sətirlər əlavə edilmədən açılıb-bükülüb. Amma bu dəftərdə bir dənə də artıq cümlə, pozulası fikir yoxdur. Hətta dəyişdiriləsi söz də tapmaq olmaz. Hərçənd istənilən yazıya əl gəzdirmək, sığal çəkmək, olduğundan da yaxşı hala gətirmək mümkündür. Amma bu dəftərdəki yazılara əl vurmaq olmaz. Çünki onların hərəsi müdrik bir insanın dilindən, ürəyindən, qələmindən qopub. Elə həmin dəftərin sahibinin özü də yetərincə dərin zəkalı, dünya görmüş bir insandır. Onillər boyu o dəftərə haradasa oxuduğu, haradasa eşitdiyi kəlamları toplayıb.

İnsan bir kitabı neçə dəfə oxuyur? Beş dəfə, on dəfə, lap yüz dəfə. Amma bu dəftərin sahibi hər gün mütləq vərəqlədiyi və yarım əsrə - son vərəqinə gəlib çata bilmədiyi bu yaddaş kitabçasını Allah bilir illər boyu neçə min dəfə mütaliə edib. Əlbəttə ki, orada nə yazılıbsa, hamısını lap çoxdan əzbər bilir. Fəqət yenə hər gün dəftəri açır, baxır, oxuyur, düşünür.

Niyə? Çünki istəyir ki, ruhən, fikrən, qəlbən ona çox doğma olan bu insanların əhatəsində, onların məclisində, onların aləmində bir neçə dəqiqə də yaşasın, düşünsün, duyğulara dalsın.

Yox, o, qətiyyən sentimental adam deyil. Yetərincə gerçəkçi, ilk gənclik çağlarından özünü həyatın yeyin surətləri ilə uyğunlaşmağa alışdırmış üstün alim, parlaq ziyalıdır.

Təqvimlər dəyişib, dünya başqalaşıb, çox nəsillər gəlib-gedib. Bu dəftərin sahibinə, görkəmli Azərbaycan alimi Akif Əlizadəyə, şərəfli, həm də müqəddəs nəsillərin övladı olan bu sabitqədəm insana o dəftəri vərəqləmək tanış, doğma, hamını yaxşı tanıdığı, hamının da onu gözəl tanıdığı, bir sözündən, hərəkətindən anladığı balaca, doğma şəhər kimidir. Bu dəftərdə - bu şəhərdə ona yad olan heç nə yoxdur. Bu dəftərdə sözləri yazılanların hamısı zirvə şəxsiyyətlərdir. Min il əvvəl yaşayanları da var, bizdən 30-40 il əvvəl ayrılanları da. Amma o dəftərdə onların hamısı canlıdır. Yanaşı olduqlarından sanki hamısı da bir-biri ilə həmsöhbətdir. Və o dəftərin sahibi akademik Akif Əlizadə özü də həmin müdrik fikirlərlə ləbələb vərəqlərdə düşüncələri əks olunanlar zümrəsindən olan əmanət bir şəxsiyyətdir.

Akif Əlizadə daim o dəftərdəki, digər öyüdlər kimi, bu aqil tövsiyəyə də intizamla əməl edib: "Tarixin yaradılmasında bütün insanlar iştirak edir. Ona görə də hər birimizin borcudur ki, onun daha gözəl olmasına lap kiçicik zərrə qədər də olsa nəsə verək və onun gözəlliyinin azalmasını rəva görməyək". Bunu on doqquzuncu əsrin ikinci yarısı, iyirminci yüzilin əvvəllərində yaşamış fransız ədibi və tənqidçisi Jül Lemetr deyib və Akif müəllim üçün də qədimlərindən indisinəcən yaxşı tanıdığı dünyanın gözəlliklərinin üstünə gözəllik artırmaq yolunda çalışmaq dəyişməz ömür düsturudur.

 Akademik Akif Əlizadə geoloqdur. Azərbaycan elminin bu sahəsinə uzun ömrü boyu çox töhfələr vermiş böyük alim.

Və Akif müəllimin sənəti də, ömrü də tarixin təkinə enərək keçmişin sirlərini öyrənən bir salnaməçinin, tarixşünasın ömrünə də, işinə də çox oxşayır. Onunla hər dəfə üz-üzə olanda canlı tarixlə təmas başlanır. Akif müəllimlə hər ünsiyyət onun möhkəm hafizəsinin körpüsündən keçərək 50, 60, 70 və bəzən bundan da bir az o yandakı zahirən yaxın, amma həm də bir çox cəhətləriylə gizlinclər və suallarla dolu dünənimizi aydın və dürüst görmək fürsətidir. Bu doğruçu və ədalətli şahidin çatdırdığı gerçəkləri nə bir arxivdən tapmaq mümkündür, nə də bir ayrısından soruşmaq. Şahidlərin əksəri gedib, tək-tək qalanlar da, Akif müəllimdən fərqli olaraq, qocalıblar - yaddaş sözlərinə baxmır.

"O dövrdə ki, mən elmə gəlmişəm, Akademiyaya işə qəbul edilmək çox çətin idi. Xruşşovun vaxtı idi, o da belə qayda qoymuşdu ki, Akademiyaya yalnız 3 il istehsalatda çalışandan sonra gələ bilərsən. Ancaq məni Akademiyanın ovaxtkı prezidenti Musa Əliyevə təqdim etdilər, gəldim qəbuluna, çox nurani bir kişi idi, onda vur-tut əlli yaşı olsa da, başı düm ağ idi. Məni dinləyəndən sonra bir dəqiqəyə taleyimi həll etdi, dövlət başçısının qoyduğu yasağa əhəmiyyət verməyərək mümkünsüz sayılası qərar verdi. Dedi get Geologiya institutunun direktoru Şəfaət Mehdiyevin yanına, tapşıracağam, səni Paleontologiya laboratoriyasına işə qəbul edəcək. Sən demə, həmin laboratoriyanın da müdiri elə Musa Mirzoyeviç özü imiş. Bu minvalla, istədiyim işlə, arzuladığım mövzu ilə məşğul olmağa başladım və yolumun əvvəlindən belə nurlu insanlarla rastlaşmağım məni inamlı etdi. Mən, çörəyini yediyim o böyük insanları bu gün də daim minnətdarlıqla xatırlayıram və taleyimdən çox razıyam. İkinci dəfə həyatımı yenidən başlamalı olsaydım, yenə həmin yolu keçərdim".

 ...Akif müəllim uzun onillərdir ki, sabit səliqəylə hər səhər doğan Günəşi qarşılayır, qızaran dan yerini görür.

Bu qocaman dünya həm də ona görə daim cavandır ki, hər il hər şeyi təzələyən yazı gəlir, hər səhər tam yeni sabahı açılır.

Akif müəllim də gecənin qaranlığı çəkilməyə başlayıb dan yeri çırtlayanda, sübh tezdən Xəzərin qırağında, Sahil bağındadır, səhərin saf havasıyla nəfəs ala-ala addımlayır. Bakıdan uzaqlarda olanda, xarici səfərlərə çıxanda da gecədən sabahın tədarükünü edir ki, Vətəndəkinə oxşar bir məkanda ertədən gəzib-dolaşmağa başlasın. Bunu da fərz edərək yazmıram. Müxtəlif ölkələrdəki diplomat dostlarımın mənimlə bölüşdüyü təəssüratlardır.

Və mən arzu edirəm ki, hələ bundan belə çox illər boyu bu xoşbəxt insan, qiymətli azərbaycanlı akademik Akif Əlizadə həmişəki yorulmazlığı, hərzamankı cavanlıq şövqü ilə hər yeni gününü Xəzəri, Günəşi salamlamaqla başlasın!

Akademik Rafael Hüseynov

525-ci qəzet