Bu ilin 11-23 noyabr tarixlərində Azərbaycan Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü və himayədarlığı ilə BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının tədbirlərində iştirak etmək məqsədilə dünyanın bir çox ölkəsindən gələn dövlətlərə ev sahibliyi edib. Prezident İlham Əliyev Liderlər Sammitinin açılış mərasimindəki nitqində diqqəti ölkəmizin dövlətlər, xalqlar arasında körpü roluna yönəldib və bildirib ki, Azərbaycan Şimal ilə Cənub, Qərb ilə Şərqin qovuşduğu ölkədir və bu, təkcə coğrafiya ilə bağlı deyil. Biz müxtəlif iştirakçılar arasında siyasi, mədəni, enerji, ticari və nəqliyyat körpülərini sala bilərik.
Daim uğurlu və unudulmaz layihələrə imza atan Azərbaycanda COP29-un keçirilməsi ölkəmizin tarixinin, ədəbiyyatının və mədəniyyətinin təbliğində müstəsna rolu oldu. Milli Məclis sədrinin müavini, akademik Rafael Hüseynov COP29-un bağlanışında çıxış edərək böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin günümüzlə səsləşən fikirlərini xatırladaraq bildirib ki, şair bütün şeirlərində belə bir şüar irəli sürmüşdür: “Yer üzündə, cəmiyyətdə, insanlarla təbiət arasında harmoniya və razılıq hökm sürməlidir, əks halda insanlıq özünü məhv edər”.
COP29 çərçivəsində keçirilən tədbirlərdə ölkələr arasında ədəbi-mədəni əlaqələr və körpülər yaratmaq akademik Rafael Hüseynovun rəhbərlik etdiyi Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin də payına düşüb.
Dahi şairin adını daşıyan muzey Azərbaycan ədəbiyyatını, tarixini və mədəniyyətini keçmişdən gələcəyə ötürmək missiyasını daşıyır. Bu məqsədlə COP29 günlərində xalqımızın dəyərlərini dünyaya çatdıran muzey əməkdaşları beş dildə - Azərbaycan dilində, rus, ingilis, ərəb və fars dillərində qonaqları salamlayıb. Nizami muzeyini ziyarət edən hər bir qonaq bu cəlbedici binanın xarici və daxili gözəlliyinin vəhdətindən, təsirindən ayrıla bilməyib. Dünyanın otuz iki ölkəsindən – Türkiyə, Rusiya, ABŞ, Almaniya, Avstraliya, Bosniya və Hersoqovina, Tanzaniya, BƏƏ, Bəhreyn Krallığı, Yaponiya və digər ölkələrin media nümayəndələri, müxtəlif peşə sahibləri muzeyi ziyarət ediblər. COP29 çərçivəsində keçirilən tədbirlərin ilk günündən Nizami muzeyinin saytında (nizamimuseum.az) “Muzeyin COP29 gündəliyi” səhifəsi yaradılıb. Bu səhifədə muzeyin qonaqları, onların təəssüratları üç dildə paylaşılıb. Həmçinin ölkəmizin media nümayəndələri, Kütləvi İnformasiya Vasitələri (KİV), Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri Səhmdar Cəmiyyətinin Beynəlxalq Əlaqələr şöbəsinin “Azərbaycanın səsi” proqramında ziyarətçilərin COP29 və muzeylə bağlı müsahibələri səsləndirilib, Mədəniyyət TV muzeyin ekspozisiyasını işıqlandırıb, azertag.az, science.gov.az, azerbaijan-news.az, sia.az, azedu.az və s. saytlarında və “Xalq qəzeti” (xalqqazeti.az), “Mədəniyyət qəzeti” (medeniyyet.az) kimi mətbuat orqanlarının səhifələrində muzeyin fəaliyyəti yayımlanıb.
Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin direktoru akademik Rafael Hüseynov qonaqların hər biri ilə görüşüb, onlarla xatirə şəkilləri çəkdirib, muzeydən yadigar olaraq müəllifi olduğu, muzeyin nəşrlərindən iyirmi bir dildə nəşr edilmiş XII əsrin şairəsi Məhsəti Gəncəvinin rübailərindən ibarət “Məhsəti Gəncəvi. Portret-oçerk”, XIV əsrin görkəmli nümayəndəsi İmadəddin Nəsimi irsinə həsr olunmuş, dörd dilə tərcümə edilmiş “Məkansız və zamansız”, dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuli yaradıcılığını əks etdirən “Yoxdan var”, Nizami muzeyinin ekspozisiyasında sərgilənən xalçaların toplusundan ibarət “Nizami muzeyinin xalçaları” açıqca dəsti və üç dildə “Söz məbədi” bukletini hədiyyə edib.
Ən əsası isə odur ki, Nizami muzeyini ziyarət edən hər bir qonaq burada hardasa öz ədəbiyyatını, mədəniyyətini görüb. Bu təəssürat onlarda muzeyin foyesindən yaranmağa başlayır. Burada onlar alman şair-dramaturqu İohann Volfqanq Götenin, fransız yazıçısı Aleksandr Dümanın, türk şairi Nazim Hikmətin, filosof və alim Əbdürrəhman Caminin, rus şairi Mixail Lermontovun, Amerika şair və tərcüməçisi Henri Lonqfellonun hikmətli sözləri ilə qarşılaşıblar. Müxtəlif ölkələrdən gələn qonaqlar mənsub olduqları xalqın görkəmli şəxsiyyətlərini gördükdə gözlərindəki ifadə nəzərimizdən yayınmayıb.
Qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə həsr olunan, dünyanın ən böyük tədbiri sayılan COP29 ölkəmizin tarixində ən böyük beynəlxalq tədbirlərdən biri oldu. COP29 çərçivəsində keçirilən tədbirlərin ilk günlərində muzeyin qonaqları arasında “Dünya dinləri yaşıl planet uğrunda” mövzusunda “Dünya dini liderlərinin qlobal Sammiti”ndə iştirak etmək üçün ölkəmizə gələn Rusiya Federasiyası Müsəlmanları İdarəsinin və Rusiya Müftilər Şurasının sədri, baş Müfti Şeyx Ravil Qaynutdin və digər nümayəndələr Nizami muzeyini ziyarət etdilər. Onların muzeyə gəlişinin daha bir önəmli səbəbi isə Moskvada “Mədinə” Nəşriyyat evində nəşr olunmuş “İslamın minarəsi” (“Minaret İslama”) beynəlxalq jurnalının Nizami Gəncəviyə həsr olunmuş xüsusi buraxılışının təqdimatı idi. Muzeyin tarixində unudulmaz səhifə açan və böyük şairə həsr olunmuş jurnalın təqdimat mərasimi xalqımızın Zəfər gününə təsadüf etdi. “İslamın minarəsi” jurnalının baş redaktoru, Rusiya Federasiyası Müsəlmanları İdarəsi sədrinin müavini Dəmir Muxetdinov və Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun fəxri doktoru, jurnalın tematik sayının redaksiya heyətinin üzvü Səfa Kərimovun rəhbərliyi ilə jurnalın bu sayında dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin həyat və yaradıcılığı işıqlandırılıb, həmçinin Azərbaycan tədqiqatçılarının məqalələri yer alıb. Təqdimat mərasimində akademik Rafael Hüseynovun “Mədəniyyətləri birləşdirən Nizami körpüsü” mövzusunda çıxışı və muzeyin ekspozisiyası ilə tanışlıq qonaqlarda xoş təəssürat yaradıb. Azərbaycandakı dini tolerantlıqdan və son dövrlərdə qazanılmış böyük uğurlardan söhbət açan akademik Rafael Hüseynov Azərbaycan-Rusiya münasibətlərindən, dövlətlərimiz arasında iqtisadi, siyasi, ədəbi, mədəni əlaqələrin yüksək səviyyədə olduğunu bildirib. O, Nizami Gəncəvi yaradıcılığının müasir bəşəriyyət üçün aktuallığından danışaraq dahi şair Nizaminin adının Rusiyada da yaşadığını, onun irsinin Rusiyada da sevildiyini və oxunduğunu qeyd edib.
Maraqlı məlumatlar, Nizami Gəncəviyə həsr olunmuş sərgi, şairin 800 illik yubieyi ilə əlaqədar çəkilmiş və mühüm tarixi hadisəni əks etdirən “Ermitaj.1941-ci il. Nizami yubileyi” tablosu (rəssam: Vaqif Hüsseynov), Mirzə Fətəli Axundzadənin rus şairi Aleksandr Puşkinin irsinə böyük rəğbətdən yaranmış “Puşkinin ölümünə Şərq poeması”, eləcə də XVIII əsrin görkəmli şairi Molla Pənah Vaqifin Rusiya ilə yaratdığı əlaqələrə görə minnətdarlıq əlaməti olaraq II Yekaterinanın Vaqifə üstü qiymətli daşlarla bəzədilmiş əsa hədiyyə göndərməsi qonaqların diqqətini çəkib.
Şeyx Ravil Qaynutdin isə II Yekaterina dövründə Sankt-Peterburqda çap olunmuş “Qurani-Kərim”i və müəllifi olduğu kitabları muzeyə hədiyyə edir. Təəssüratlarını bölüşən Şeyx Ravil Qaynutdin COP29-la bağlı səfərinin şərəfli və faciəli tarixin şahidi olan Azərbaycanın Zəfər Gününə təsadüf etdiyindən məmnun olduğunu və bu ərəfədə böyük şəxsiyyətlərin vətəni olan Şuşaya gedəcəyini bildirib. Şeyx azərbaycanlıların mədəni irsinə, abidələrinə, eləcə də dini abidələrə münasibətinin digər xalqlara örnək ola biləcəyini deyib. COP29 çərçivəsində keçirilən “Dünya dini liderlərinin qlobal Sammiti”nə yığılmış müxtəlif din nümayəndələri insanlığın gələcəyini müzakirə ediblər. Şeyx Ravil Qaynutdin bu gün Uca yaradanın yaratdığı insanlığı, təbiəti, həyatı, bütün nemətləri qorumağın çox vacib və aktual olduğunu söyləyib.
COP29-da “Dünya dini liderlərinin qlobal Sammiti”ndə iştirak etmək üçün gələn qardaş Türkiyə Respublikasının Dini İşlər Baş İdarəsinin sədri Ali Erbaş da həmkarları ilə birlikdə Nizami muzeyində olub.
Ali Erbaşa Nizami muzeyinin ekspozisiyasında Albaniya dövləti, Təbriz xalçaçılıq sənətinin əvəzsiz nümunəsi “Dörd fəsil” xalçası, ümumtürk ədəbiyyatının yazılı eposu “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanına həsr edilmiş guşə, Şamaxıdakı Pirsaat çayı sahilində yerləşən Pir Hüseyn Xanəgahı və memar Əcəmi Naxçıvaninin Mömünə Xatun, həm də “Atabəy Günbədi” kimi tanınan tarix-memarlıq türbəsinin maketi və s. nümunələr maraqlı olub.
Ali Erbaş Nizami muzeyində keçirdiyi günün təəssüratını “Əgər ölmək istəmirsənsə ölməz bir əsər qoyub get” ifadəsi ilə dəyərləndirib.
COP29-da Dünya Liderlərinin İqlim Fəaliyyəti Sammitində iştirak etmək üçün ölkəmizdə olan Bosniya və Herseqovina Respublikasının Rəyasət Heyətinin sədri Denis Beçiroviçin xanımı Mirela Beçiroviç və heyətin üzvü Jelka Tsviyanoviç muzeyin növbəti fəxri qonağı olub. Birinci Xanım Mirela Beçiroviç XII əsrdə dünyanın bir çox xalqlarının ədəbiyyatının hələ formalaşdığı dövrlərdə Azərbaycanın Məhsəti Gəncəvi kimi məşhur şairinin olması, onun öz zəmanəsində azad fikirliliyin carçılarından birinə çevrilməsi, o dövrdə Gəncədə qızlardan ibarət şairələr məclisi təsis etməsi barədə verilən məlumatları maraqla qarşılayıb. Məhz belə amillərin Azərbaycan xalqının hələ əsrlər öncə dünya xalqları arasında, həmçinin mədəniyyət aləmində aparıcı mövqe tutmasının göstəricisi olduğunu söyləyib. Birinci Xanım Mirela Beçiroviç “Azərbaycana və Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat Muzeyinə yenidən qayıtmaq istərdim” təəssüratı və yenidən gəlmək arzusu ilə muzeydən ayrılıb. Həmçinin Tanzaniya Birləşmiş Respublikasının Vitse-prezidenti Filip İsdor Mpanqo xanımı Dionisia Monimpaye Mpanqo ilə COP29 çərçivəsində keçirilən Dünya Liderlərinin İqlim Fəaliyyəti Sammitində iştirak ediblər. Xanım Dionisia Monimpaye Mpanqo Nizami muzeyi ilə tanışlığı zamanı müxtəlif dövrlərdə siyasi repressiyaya məruz qalmış, Azərbaycan ədəbiyyat və mədəniyyət xadimlərinə həsr edilmiş ekspozisiyanı gəzərkən, onun da ölkəsinin tarixində belə həyəcanlı səhifələrin olduğundan söz açıb. Muzeydə milli tarixin həssas parçası ilə bağlı insanları duyğulandıran və düşündürən, bir növ əyani tarix dərsliyi rolunu oynayan belə geniş və təsirli ekspozisiyanın varlığının vacibliyini bildirən xanım Dionisia Monimpaye Mpanqo təəssüratını rəy kitabında bölüşüb. O, qısa bir zaman ərzində Azərbaycan xalqının minillərə sığan böyük mədəniyyəti və ədəbiyyatı haqqında aldığı müfəssəl bilgilərdən duyğulandığını, bu muzeyin Azərbaycan xalqını tanıyıb sevmək üçün ən münasib və doğru məkan olduğunu bildirib.
COP29 çərçivəsində keçirilən tədbirlərdə iştirak etmək məqsədilə ölkəmizə gələn qonaqlar içərisində media əməkdaşlarını xüsusi qeyd etmək istərdim. Məlumata əsasən, COP29 iqlim dəyişikliyi məsələlərini müzakirə etmək və danışıqlar aparmaq üçün dünya liderlərini, hökumət rəsmilərini, alimləri, Beynəlxalq Qeyri-Hökumət Təşkilatları (QHT) və digər maraqlı tərəfləri bir araya gətirən beynəlxalq konfransın işıqlandırılması üçün 4 minə qədər yerli və beynəlxalq media nümayəndələri qeydiyyatdan keçmişdir. Bu məqsədlə ölkəmizə səfər edən Şri-Lankalı yazıçı-jurnalist, ABŞ-ın nüfuzlu Stenford Universitetinin məzunu Purnima Verasekara xalq yaradıcılığı, ədəbiyyatı və tarixi ilə maraqlandığı üçün muzeyi ziyarət etməyə zaman ayırıb. Purnima Verasekara həm də iri miqyaslı mühüm tədbirlərdə məlumatların yayımlanmasında beynəlxalq təcrübəsi olan, COP29 media nümayəndələri üçün nəzərdə tutulmuş akkreditasiyadan keçmiş təcrübəli media nümayəndəsidir.
Daha bir qonağımız Amerika Birləşmiş Ştatlarından jurnalist Lyuk Hardi Azərbaycanın qədim və orta əsrlər tarixinə aid muzeydə qorunan nadir eksponatlara xüsusi maraq göstərib. Amerikalı jurnalist burada gördüklərindən geniş məqalə yazacağını və mətbuatda işıqlandıracağını bildirib. Lyuk Hardi qeyd edib ki, Azərbaycana gəlişinin hələ yalnız ilk günlərinin olmasına baxmayaraq Nizami muzeyində gördükləri artıq onda xalqımızın qədim tarixi, mədəniyyəti, adət və ənənələri haqqında dolğun təsəvvür yaradıb. O, Nizami muzeyini xalqını və ölkəsini layiqincə təqdim etməyə qadir olan sərvətlər xəzinəsi kimi dəyərləndirib.
COP29-un “Yaşıl dünya naminə həmrəy olaq” şüarı altında Yaşıl zonada keçirilən tədbirlərdə iştirak edən Türkiyə Prezidenti Adminstrasiyasının Kommunikasiya İdarəsinin media nümayəndələri Merve Demir və Cemre Alcak da Nizami muzeyinin qonaqlarından idi. Onlar bildirib ki, COP29 çərçivəsində təşkil olunan tədbirlər Türkiyə mətbuatının diqqət mərkəzində olub. Bu baxımdan COP29 çərçivəsində aparılacaq müzakirələri təşviq etmək və iqlim fəaliyyətinə təkan vermək baxımından media tərəfdaşlarının xidmətləri danılmazdır. Media təmsilçiləri “İki dövlət, bir millət” olaraq Azərbaycanı və xalqımızı çox sevdiklərini bildiriblər və bu təəssüratları Türkiyə mətbuatında da işıqlandıracaqlarını söyləyiblər.
Qonağımız yapon yazıçısı, ssenaristi Kazuhisa Tobe Nizami Gəncəvinin üç əsərinin yaponiyalı professor Emiko Akado tərəfindən yapon dilinə tərcümə edildiyini öyrəndikdə, bu əsərləri tapıb oxuyacağını bildirib. Bakıda ilk müsəlman teatr truppasının yaradılmasını, xüsusən 1873-cü ildə ilk tamaşanın səhnələşdirilməsini alqışlayan Kazuhisa Tobe teatr sənətinə yaxından bələd olan və qədim köklərə malik yazıçıdır. O, həmçinin ənənəvi rəqslərlə müşayiət olunan Kabuki Yapon teatrı üçün tamaşaların müəllifidir. Bu baxımdan Qobustan qayaüstü rəsmlərinə maraq göstərən yazıçı Azərbaycan ərazisində yaşamış qədim insanların mədəniyyətinə, onların yaratdığı rəsmlərə heyranlığını gizlətməyib. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında folklor nümunələri, mərasim nəğmələri, meydan tamaşaları, Novruz mərasim oyunları haqqında məlumatlanan yazıçı, Yapon ədəbiyyatının və folklorunun da zəngin ənənələri olduğunu qeyd edib. Muzeydə keçirdiyi bir günü həyatının ən gözəl günü kimi yaşadığını deyən Kazuhisa Tobe bildirib ki, Yaponiya ada ölkəsi olduğu üçün Yapon dili və mədəniyyəti başqa xalqların mədəniyyəti ilə o qədər də qaynayıb qarışmayıb. Bu baxımdan o, Azərbaycan haqqında dinlədiyi məlumatlardan faydalandığını söyləyib.
Maraqlı qonaqlar sırasında braziliyalı Qabriela Vieira da var. COP29 tədbirlərində iştirak etmək üçün Azərbaycana gələn Braziliya Federativ Respublikasının Xarici Əlaqələr Nazirliyinin müşaviri Qabriela Vieria tədbirlə bağlı təəssüratlarını bölüşərək qeyd edib ki, COP30 tədbirləri gələn il onun ölkəsində, Braziliyada keçiriləcək. Həmçinin Qabriela Vieria ölkəmizdə keçirilən tədbirlərdən çox təcrübə topladığını söyləyib. Xüsusən könüllülərin fəaliyyətindən razı qaldığından bəhs edən Qabriela Vieria ümid edir ki, COP30 tədbirləri onun da ölkəsində Azərbaycanda olduğu kimi yüksək səviyyədə təşkil olunacaq. Böyük zövq aldığnı və bu ölkənin mədəni irsinin zəngin olduğundan, xalqımızın qonaqpərvərliyindən bəhs edən Qabriela Vieria muzeydə sərgilənən sənət əsərlərindən təsirləndiyini və Azərbaycanın dünyaya göstərəcək çox sərvətləri olduğunu bildirib.
COP29 çərçivəsində keçirilən tədbirlərdə iştirak edən pakistanlı Omar Səid isə ORİC Tədqiqat İnnovasiya və Kommersiyalaşdırma Mərkəzinin maliyyə deportamentinin rəhbəri, eyni zamanda Pakistanda reytinqli təhsil müəssisəsi Faysalabad Universitetinin rəsmisidir. Omar Səid qeyd edib ki, Yaşıl zonada təşkil olunan tədbirlərdə iştirak etməklə böyük təcrübə qazanıb və iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı dünya liderləri ilə görüş onda maraqlı hisslər yaradıb. Burada tək iqlim və ekologiya sahəsində deyil, həm də insanların rifahı, gələcəyi haqqında müzakirələr aparılıb. Onun Bakıya gəlişinin maraqlı təcrübəsindən biri də şəhərin mərkəzində yerləşən Nizami muzeyinə ziyarəti olub. Omar Səid akademik Rafael Hüseynovla görüş zamanı onun rəhbərliyi ilə yaradılmış muzeylər barədə məlumatı olduğunu söyləyib. Muzey işinin təkmilləşdirilməsi, qurulması mövzusunda aparılan söhbət zamanı Omar Səid akademik Rafael Hüseynovun təcrübəsindən faydalanaraq Pakistan İslam Respublikasında muzey yaratmaq və bu təşəbbüsü reallaşdırmaq istəyini dilə gətirib.
Azərbaycanda keçirilən bu tədbirlərin başa çatmasına baxmayaraq, sədası bütün dünyaya yayılan COP29-la bağlı hər bir tədbir hələ də danışılacaq. COP29 günlərində muzeyə səyahət edən, ardı kəsilməyən hər bir ziyarətçi ilə ünsiyyət yaratmaq, bir-birindən maraqlı təəssüratları və arzuları bölüşməklə bitməz. Onların muzeyə gəlişi həm onlarda, həm də muzey əməkdaşlarında xoş xatirələrlə yadda qaldı. Sonda onlara diləyimiz: “Azərbaycana bir də gəlin!”
Sevinc Ayazqızı /Heydərova/
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru