Bu acıdan acı xəbər məni Vətəndən uzaqlarda, Mərakeşdə haqladı.
Sabah Bakıya qayıdıcağam, amma daha nə Bakı əvvəlki Bakı olacaq, nə Azərbaycan həminki Azərbaycan.
Azərbaycanın qiymətli bir sənətşünas alimi (kim diplom söhbəti açsa, mən də deyəcəyəm ki, Fəxrəddindəki zəka selinin qarşısında dayana biləcək, həm də sağlam mövqe baxımından Fəxrəddincə özümüzünkü olacaq sənətşünas akademikləri, doktorları tapın gətirin, müqayisə edək), əvəzsiz bir memarı, nadir ziyalısı vəfat edib.
Hansısa saytlarda, sosial şəbəkədə, bəlkə tək-tək qəzetlərdə də bu itki haqqında qəsaca xəbərlər dərc ediləcək.
Ancaq bu qısa xəbərlər heç vəchlə itkimizin nə qədər böyük, necə əvəzisiz, nə qədər yeridoldurulmaz olduğunu çatdıra bilməyəcək.
“Nəhəng” sözü zahirən nə Fəxrəddin Miralayevin zərif vücuduna, nə iddiasız davranışlarına, nə də təvazökar təbiətinə yaraşırdı.
Ömrü boyu da belə olmuşdu.
Bilgin və qabil memar kimi haysız-küysüz, başını aşağı salaraq bizim yaradıcı mühitdə yalnız özünün görə biləcəyi millətəxeyir işlərini görürdü, tarixin dərinlərinə enərək memarlığın oturuşmuş üslubları, istiqamətləri, ənənələri, əlamətləri, irili-xırdalı cizgilərinin köməyi və vasitəçiliyi ilə tarixi həqiqətləri yerbəyer edirdi, başqalarının köhnə zamanlarda mənimsəyərək öz adlarına çıxdıqları üstünlüklərimizi göstərirdi və qənaətlərini memarlığın riyaziyyat qədər dəqiq ülgüləri ilə sübuta yetirirdi.
Yüzillər əvvəlki çadırımızın da, sarayımızın da, qalamızın da, qəsrimizin də məhz sırf milli memarlıq düşüncəmizdən törəmiş, digər Şərq xalqları üçün də qəlibə çevrilmiş gizlinclərini yalnız danılmaz elmi dəlillərə bəyan etmirdi, həm də bütün bunları əyaniliyi ilə çəkib göstərirdi.
Fəxrəddin incə zövqlü və mahir qələmli rəssam idi və təsvirçiliyimizin bu səmtində tam tək idi.
Hətta bilmədiyim başqaları hardasa varsa belə, Fəxrəddinə çata biləcək ikinci rəssamımızın olmamasını ona görə əminliklə yazıram ki, miniatürçülükdə Fəxrəddin səviyyəsinə çata bilməkçün "qızıl əllərdən" savayı gərək qızıl da başın ola – Fəxrəddincə bilə biləsən.
Bu, əlbəttə ki, sadə məsələ deyil. Çünki bundan ötrü azı yarım əsr boyunca aramsız oxuyub-öyrənməyim gərəkdir. Lakin hətta bu da yetərli deyil. Gərək ömründən məktəblər və şəxsiyyətlər, səni məhz belə olmağa əvvəldən kökləmiş ustadlar keçmiş ola.
Fəxrəddinlə bizim yaxınlığımızın, dostluğumuzun yaşı əlli ildir.
1970-ci illərin ortaları idi, Universitetin şərqşünaslıq fakultəsində oxuyurdum, elə Universitet kimi hələ o vaxtlar yeganə olan Azərbaycan Televiziyasında verilişlər də hazırlayırdım.
Növbəti hazırlayacağım verilişlərdən biri İnşaat mühəndisləri instituna həsr edilən “Tələbə klubu” idi.
O əsnada neçə günlər həmin instituta gedib-gəlirdim və qısa müddətdə geniş dostlar çevrəsini qazandım.
O zamanlar memarlıq fakultəsində gəncləri yenilikçi düşüncə və milli ruhda tənzimləyərək səmtləndirən Arif Aslanov kimi dəyərli yönəldici vardı.
O zaman bu fakultədə canlı klassik olan memar Qəzənfər Əlizadə işləyirdi.
Təhsilini başa vurmuş bir sıra istedadlı gənclər də özünəməxsus elmi-pedaqoji, milli-mənəvi mühiti olan bu fakultəyə can atır, dilində tez-tez işlənən “güclü” kəlməsi həm də ötürdüyü enerjiyə xas olan qaynar türkçü Arif müəllimin ətrafında yığışırdılar.
İkinci mərkəz də ödövrkü Elmlər Akademiyasının Memarlıq və incəsənət institutu idi.
Mən də elə ilk ünsiyyətlərdən sonra onlarla bağlandım, əksəri ilə, bu sıradan Miralayev qardaşları ilə onillərcə davam edəcək etibarlı dostluğum başlandı.
Tariximiz, abidələrimiz, mədəni mirasımız və digər bu qəbil məsələlərlə bağlı Fəxrəddinlə söhbətlərimiz, müzakirə və mübahisələrimiz 40-45 il əvvəl hansı qızğınlıqda idisə, indiyədək elə həmin tərzdə davam edirdi.
Fəxrəddinin memarlıq irsimizlə bağlı apardığı yüksək peşəkarlıqlı araşdırmalar türk dünyasına yetərincə çatarsa (və bu olacaq!) onun nə qədər müstəsna bir araşdırıcı, nə qədər qabil memar olduğunu o nəhəng coğrafiyada hər kəs etiraf edər və aşkara çıxar ki, Fəxrəddin Miralyev ölçüləri etibarı ilə Azərbaycan çərçivəsinə sığmayan, məhz türk dünyasının ən üstün memarlarından və memarlıqşünaslarından biri kimi tanınıb sevilməyə, öyrənilməyə layiqdir.
Çoxdandır onunla son dövrlərdə daha çox telefonda etdiyimiz söhbətləri kameralar qarşısında apararaq tarixləşdirməyi, bu silsilə fikir bölüşümlərini hamıya çatdırmağı düşünürdüm. Fəqət Fəxrəddini narahat edən səhhət böhranları təəssüf ki, buna imkan vermirdi və indi özümü qınayıram – gərək bir üsul tapaydım, gərək gedib çəkilişləri evdə aparaydıq.
Keçmiş günə yeni gün bundan belə necə çatar?!
Fəxrəddinlə improvizəli söhbətlərimizdə o da, mən də bir-birimizi ilhamlandıraraq elə maraqlı məqamlara gəlib yetişirdik ki, onların hamısının yazılmasına ehtiyac vardı.
Bunu elə irəlicədən düşünərək telefonla olan belə söhbətlərimizin əksərini səs yazısı olaraq qeydə alardım.
Bəzən də Fəxrəddin heç zəng gözləmədən bir də görərdin ki, gecənin bir aləmində hansısa mövzu ilə bağlı fikirlərini söyləyərək mənə səs yazısı kimi göndərib.
Heç olmazsa onlar qalır.
Fəxrəddin Miralayevin Azərbaycan sənətşünaslığı və sənətində hansı zirvələrdən olduğunu onun özü və yaradıcılığı haqqındakı müfəssəl yazılarımla uzaq olmayan sabahlarda ifadə etməyə çalışacağam.
Lakin bunu da arzu edirəm ki, bu qiymətli yaradıcılıq gərək ayrıca bir elmi araşdırmanın da mövzusuna çevrilə, müstəqil bir dissertasiya mövzusu kimi də təsdiqlənə.
Digər görülməli işimiz Fəxrəddinin bütün yazılarını və rəsmlərini, layihələrini toplayaraq ayrıca kitab şəkilndə buraxmaqdır.
Bu sətirləri artıq yerdən kilometrlərlə ucalarda, Allaha daha yaxın yerlərdə, səmada yazıram.
Təyyarə Vətən sarı uçur.
İndi Fəxrəddinin ruhu da fəzanın hansı qatındasa uçmaqdadır.
O ruh elə saf, elə qüvvətli, elə nəcib idi ki, hara getsə ora nur aparcaq, hara getsə qarşısında qapılar taybatay açılacaq.
Çünki başqalarının verə bilmədiyi faydaları verə bilən, biliklərini və qabiliyyətlətini bir ömür uzunu cilalamış parlaqlara Allahın da ehtiyacı var!
Neyləməli, dünya belə dünyadır.
Fəxrəddinsizliyə də öyrəşək!..
Akademik Rafael Hüseynov
© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.nizamimuseum.az saytına istinad zəruridir.