Ədəbi-mədəni həyatımızın əlamətdar hadisəsi baş verib.

Azər Buzovnalının əsərlərinin dördüncü cildi işıq üzü görüb.

Görkəmli abşeronlu şairin şeirləri və mənzum hekayələrindən ibarət bu cildlə Azərbaycan oxucusu artıq onun ədəbi çöhrəsini bütövlüyü ilə görmək imkanı qazanır.

Əvvəlki üç cild kimi bu yeni kitabı da Məşədi Azərin əlyazmaları əsasında nəşrə filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Könül Bağırova hazırlayıb.

Könülün elmi məsləhətçisiyəm və doktotrluğu üzərində işini də inamla davam etdirməkdədir.

Bu kitabın rəyçilərindən biri olan Nailə Səmədovanın da elmi məsləhətçisi mən olmuşam və az öncə o, doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib.

İnanıram ki, tezliklə Könül də rəfiqəsinin uğurunu təkrarlayacaq, bizi layiqli əsərinin müvəffəqiyyətli müdafiəsi ilə sevindirəcək.

Könül xanımı və klassik irsi sevən oxucularımızı bu dəyərli nəşr münasibətilə təbrik edir və həmin kitaba yazdığım önsözü burada diqqətinizə çatdırıram.

KÖNÜLÜN KÖNÜL VERDİYİ YADİGARLAR

Ömrümüzün daimi müşayiətçisi olan klassiklərimiz, bizə solmaz söz inciləri yadigar qoymuş böyük şairlərimiz hər gün bizimlədirlərsə səbəb, əlbəttə ki, kitablardır, o ustadların cild-cild kitablarda qarşımızda duran ədəbi miraslarıdır. Ancaq mövlana Füzuli sual edirdi ki:

Aya, hər xilqətə gərçi bir səbəb var,

Bəs bu səbəbi kim etdi izhar?

Təbii, Füzuli bu sualı ayrı bir məqsədlə dilə və qələmə gətirirdi, ancaq indiki məqamda bizim mətləbə də birbaşa aidiyyəti var.

Nəsimi, Vaqif, Zakir, Baba bəy Şakir, Bahar Şirvani və onlarla digər qüdrətli şairimizin irsi hələ sovet dönəmində, rəsmi siyasətin milli özünüifadəyə meydanı daraltdığı çağlarda toplanıb, nəşr edilib, millətə çatdırılıbsa və bu gün də xalqın ixtiyarındadırsa, bundan ötrü söz loğmanı Salman Mümtazı müdam rəhmətlərlə anmalıyıq.

Məhəmməd Füzulinin bir neçə cildə sığan “Divan”ı, “Leyli və Məcnun”u, digər əsərləri kitabxanalarımızda, evlərimizdəki rəflərdə sıralanıbsa, o dahinin söz incilərini bizə bunca əlçatan etmiş akademik Həmid Araslını daim minnətdarlıqla anmalıyıq.

Şah İsmayıl Xətai cildləri onillərlə bizimlədirsə, gərək unudulmaz alimimiz Əzizağa Məmmədovu ehtiramla yad edək.

Möcüz şeirləri, Heyran xanımın “Divan”ı XX yüzilin ortalarından millətimizin söz inciləri xəzinəsinə kitablaşaraq daxil olubsa, ali təhsili və elmi dərəcələri olmadan savadı ən ali, elmi rütbəsi ən yüksək olan bilgələrimizdən olmuş Qulam Məmmədliyə borcluyuq.

Elə bu minvalla Həsənoğlu, Qazi Bürhanəddin, Həqiqi, Ruhi və Rindi Bağdadilər, Əmani, Rəhməti, Nəbati, Seyid Əzim və onlarca digər ölməzlərimizin hər birinin kitablarını ağır mətnşünaslıq zəhmətinə qatlaşaraq kəlmə-kəlmə incələmiş, müasir oxucunun istifadəsinə təqdim etmiş bəlli araşdırıcılarımızın həyatdan getmişlərinə rəhmətlərimiz, dirilərinə sağollarımız həmişə dilimizdə olmalıdır.

Həmin mətnləri hazırlayıb nəşr etdirmiş araşdırıcıların hər birinin adı yalnız kitabın əvvəlində bircə cümlə içində keçir. Ancaq həqiqətdə oxuduğumuz hər misranın ardında onların fədakar əməyini mütləq təsəvvür etməliyik.

Könül Bağırova da öz tədqiqatçı həyatını belə çətin bir istiqamətə bağlamış araşdırıcılarımızdandır və onun da başqa hansı əsərləri araya-ərsəyə gətirməsindən asılı olmayaraq, yeni ömür bəxş etdiyi mətnlərlə yaşayacaq.

Azər Buzovnalı sanki məsafəcə bizə sən deyən uzaq olmayan klassiklərimizdəndir. XX yüzilin ortalarında bu ilhamlı sənətkar ixtiyar çağlarına yetişsə də, hələ həyatda idisə, hələ yazıb-yaradırdısa, demək, elə təqribən yeni dövrün şairi kimidir. Amma Azər Buzovnalı yaradıcılığının məzmunu və siqləti ilə həm də xeyli uzaq, elə orta əsrlərdə yaşamış klassiklərimiz kimi qədimi təsir bağışlayır. Bu təəssüratı oyadan onun bizə miras qoyduğu ədəbi sərvətidir.

Məşədi Azər ilk gəncliyindən başlayaraq ömrünün sonunadək qələm əlindən düşməyən sənətkar olmuşdu, söz yox, zəngin irs də doğurmuşdu.

Lakin bu irsin yalnız tək-tək nümunələri bəlli idi.

Yəni 1920-1930-cu illərdə Azərbaycanın dövri mətbuatında onun şeirləri gen-bol dərc edilmişdi. Ancaq o illər və həmin qəzet-jurnallar dünəndə qalmışdı, müasir Azərbaycan oxucusunun əlində olan təkcə Cəfər Rəmzinin Abşeron şairlərinə həsr edilən “Deyilən söz yadigardır” kitabında yer alan tək-tək Azər qoşquları idi.

Məşədi Azərin qələmindən çıxmışları yığcam bir kitabçada da olsa xalqa çatdırmaqçün ilk təşəbbüsü edən elə Azərin nəslinin törəməsi – ədəbiyyatçı, naşir, ensiklopediyaçı Rəhimağa İmaməliyev oldu. 1990-cı illərin ortalarında o, Məşədi Azərin şeirlərini, onun özünün haqqındakı mənzumələri, şairlə əlaqədar xatirələri toplamağa başladı və yaratdığı "Boz Oğuz" nəşriyyatında 1996-cı ildə ayrıca kitab halında buraxdı.

Həmin kitabı buraxanda ona məlum idi ki, daha əvvəl görkəmli mətnşünas alim və mütərcim Məmmədağa Sultanov Azərin təxminən 15 çap vərəqinə yaxın həcmdə olan şeirlər məcmuəsini hazırlayaraq "Azərnəşr"ə təqdim edib. Amma nədirsə həmin əlyazma bugün-sabaha salınaraq xeyli müddət nəşriyyatda süründürülüb, sonra da ümumən qovluq yoxa çıxıb.

Məsələdən hali olanlara bu da bəlli idi ki, vaxtilə Azər Buzovnalının ədəbi mirası, salamat qalmış bütün əlyazmaları ovaxtkı Əlyazmalar Fonduna (sonrakı Əlyazmalar) İnstitutuna təhvil verilmişdi axı.

Azər Buzovnalını, təbii ki, kiçik bir kitaba sığmış məhdud sayda şeirlə əsl böyüklüyü ilə tanıyıb qiymətləndirmək çətin idi.

Onun möhtəşəmliyini görmək, əsl miqyasları ilə qiymətləndirmək, Azərbaycan klassik şeiri ilə yeni poeziyamız arasında keçid mərhələsi sayılası böyük şair kimi görə bilməkçünsə, əlbəttə, ədəbi irsini bütünü ilə seyr etməli idin.

Ədəbiyyatımızdakı bu boşluğu doldurduğuna görə Könül Bağırova Azərbaycan klassik irsini bərpa edərək bugünün və sabahın malı etməyi bacarmış qiymətli mətnşünas alimlərimizin cərgəsinə qoşulur.

Könül ürəyini qoyduğu bu işə illərini həsr edib. Həm Azər Buzovnalının irili-xırdalı əldə olan bütün şeirlərini, həm də digər əsərlərindən ibarət cildləri hazırlayaraq nəşr etdirib və yenə də hələ bitməmiş həmin nəcib təqdimetmə fəaliyyətlərinin ardıncadır.

Azər Buzovnalı öz-özünü yaratmış və yetişdirmiş bir söz ustası idi. Onun əsas müəllimi oxuyub-öyrənməkdən yorulmadığı klassik irs olmuşdu. Anadilli ədəbiyyatın və farsdilli poeziyanın ən seçmə örnəkləri və ənənələri üzərində o, usanmaz müatliələri hesabına hər şairə nəsib olmayan dərinlik qazanmışdı. Səbəbsiz deyil ki, XIX əsrdən etibarən yaranıb inkişaf etməyə başlamış Azərbaycan şeir məclisləri arasında ən güclülərindən olan “Məcmə üş-şüəra”ya onu rəhbər seçmişdilər. Yalnız yaşına, ağsaqqallığına görə yox, ən əvvəl dərinliyi, zənginliyi, qələmindəki sanbala görə. Ancaq Azər Buzovnalı əski söz sərvətimizə aşina olmaqla bərabər yeni dövrün damarından da tutmağı bacaran, yeni zamana uyğun söz deməyə də qadir bir şəxsiyyət idi.

Bütün bunları şairin yaradıcılığının tək-tək nümunələri əsasında təsdiqləmək mümkün idi. Ancaq Könül Bağırova Məşədi Azərin ədəbi mirasını tam halda nəşrə hazırlayaraq xalqın ixtiyarına verəndən sonra bu misilsiz şair daha artıq bizimki və sabahınkı oldu. Çünki onu dünyagörüşü, zövqü, baxışları, münasibətləri ilə panoramada görüb dəyərləndirmək imkanı qazandıq.

Mətnşünaslıq elmin qətiyyən sadə olmayan, gərgin əmək, usanmazlıq tələb edən sahəsidir. Bəlkə də hansısa mətni bərpa etdiyin müddətdə sən özün daha başqa və həcmli əsər yaza bilərdin. Ancaq bu sahəyə üz tutmuş hər yaxşı araşdırıcıda məxsusi bir canıyananlıq və fədakarlıq da olur. Məhz bu xeyirxah və millətəxeyir duyğunun diktəsi ilə mətnşünas aylarla, bəzən illərlə ağır zəhmətə qatlaşaraq keçmiş saxlancı hansısa ədəbi örnəklərə yeni dirilik bəxş edir.

Bu sahə çoxzəhmətli, həm də qiyməti heç də həmişə səxavətlə verilməyən olduğundan mətnşünasların sayı da get-gedə seyrəlir, bi istiqamətə üz tutanlar da məhz işin mürəkkəbliyi üzündən o qədər də çox deyil. Ancaq mətnşünaslığa bağlananları xüsusi məhəbbət idarə edir və onlar daha heç vaxt bu sevimli cazibədən qurtula bilmirlər. Könül Bağırova mətnşünaslıga könül vermiş azlardandır və illərdir ki, bu sahədə səmərəli fəaliyyət göstərməkdədir. Onun yaradıcılığının əsas bəhrəsi isə məhz Azər Buzovnalının irsini tam halda nəşr edib ədəbi dövriyyəyə daxil etməkdən ibarətdir.

Mətnşünaslığın və tərcümə sənətinin bir-birinə bənzər ortaq bir keyfiyyəti var. Mətnlə diqqətlə işləməli olduğundan yalnız hər misra deyil, hər söz, hər ifadə diqqətində olur, sabah heç bur oxucunun etməyəcəyi bir sirayətliliklə mətnin dərinlərinə nüfuz edir, mənaların təkinə enirsən.

Azər Buzovnalını Azərbaycanda bu gün Könül Bağırovanın hazırladığı cildlər ortaya çıxana qədər olan vaxtdakına nisbətən tanıyanların sayı çoxdur. Ancaq bu şairi məhz hər kəlməsinə, hər ibarəsinə, sətirlərdə göstərdiyi və gizlətdiyi mətləblərə təkinə enərək vaqif olduğundan, çətin ki, Könül Bağırova kimi aşina olan başqası tapıla. Məhz belə uzunillik fasiləsiz ünsiyyət əsnasında Könül Bağırova Azər Buzovnalının ayrıca araşdırmasını da qələmə almağa ehtiyac duyub. Zənnimcə, həmin araşdırma da gələcəkdə Azər Buzovnalı haqqında yeni tədqiqatlara başlayacaqlar üçün mötəbər bələdçiyə çevrilə bilər.

Könül Bağırovanın səylərinin yekunu ədəbiyyatşünaslığımız üçün də, bütövlükdə milli ədəbiyyatımızdan ötrü də fərəhli bir hadisədir. Azər Buzovnalı kimi sağlam milli əqidəli və püxtə qələmli bir şairin mirası ilk dəfə tam halda xalqın ixtiyarına verilir. Mahiyyəti etibarilə bu, əhəmiyyətli bir elmi və ədəbi-mədəni hadisədir. Bu nümunə o düşüncəni də oyadır ki, bizim irsi hələ bütöv halda xalqa çatdırılmamış, əsərləri külliyyat olaraq elmi və ədəbi dövriyyəyə daxil edilməniş digər klassiklərimizə də eyni diqqət və qayğı əsirgənməməlidir. Çünki hansısa seçmələrlə heç bir yaradıcılıq tamlığı ilə görünüb dərk edilə bilməz.

Digər tərəfdən, Könül Bağırovanın Azər Buzovnalı mətnlərini çapa hazırlayaraq nəşr etdirməsi uzun illərə sığan bir gedişat olmuş, bəzən cildlər arasında vaxt ayrılığı illərcə uzanmış, üstəlik, həmin kitablar da cüzi sayda nəşr edilmişdir.

Artıq silsilə tamamlandığından üç, ya dörd cilddə vahid nəşr olaraq Azər Buzovnalı külliyyatının buraxılması vacibdir. Həm də çıxmış olan cildlərə də bir daha diqqətlə baxmaq, lazımi təshihlər etmək, zəruri göstəricilər, şərhlər, lüğət artırmaq da zəruridir. Beləliklə, biz ümummili sərvətə çevrilən daha bir ədəbi abidəmizin bərpasını başa çatdırmış olarıq.

Hər ədibin ən ali istəyi doğurduqlarının, duyğularının və zəkasının bəhrəsi olan irsinin xalqına çatması, özünün olmadığı vaxtlarla da insanlarla qalmasıdır.

Bu mənada şair Azər Buzovnalının ruhu yalnız indi rahat ola bilir ki, Könül Bağırovanın ardıcıl səylərinin sayəsində, nəhayət ki, onun qələmindən çıxmışlar tam halda kitablaşaraq xalqın ixtiyarına keçir, Millət Kitabxanasında layiqli yerini tutur.

 

© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.nizamimuseum.az saytına istinad zəruridir.