Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin direktoru akademik Rafael Hüseynov Xankəndidə keçirilən Azərbaycan Qeyri-Hökumət Təşkilatlarının Əməkdaşlıq Forumunun “Türkman irsi: tarixi köklərə sədaqət” adlı panelində çıxış edib.

Tədbirdə “Doğma irsi daha yaxşı tanımaq və tanıtmaq vəzifəsi” adlı məruzə ilə çıxış edən akademik Rafael Hüseynov Türk birliyindən, İraq türklərinin tarixindən, siyasi-iqtisadi durumundan, ədəbi-mədəni və mənəvi irsindən danışıb. İraqda sayı 4 milyona çatmış oğuz türkləri olan soydaşlarımızın olduğunu söyləyən məruzəçi bildirib ki, 1958-ci ildə İraqda baş vermiş hərbi çevrilişdən sonra siyasi məqsədlərlə dövriyyəyə gətirilən və əsrlər boyunca “türk” adlandırılmış bu insanlara “türkman” demək tarixi və etnik dəqiqlik baxımından doğru deyil.
Akademik Rafael Hüseynov qeyd edib ki, İraqda hələ VII əsrdən var olan, Əməvilər dönəmində şücaətinə, igidliyinə arxalanaraq Bəsrədə yerləşdirilən bir neçə min oğuz türkünün miqdarı Səlcuqlar və daha sonra Səfəvilər dönəmində yeni köçlərlə onminlərlə artıb.
İraq türkləri həm oğuz türkləri olaraq kökcə, həm də əsilcə oğuz olan digər türklərdən bir sıra sabit milli əlamətləri, ilk növbədə ləhcələri, deyiş tərzləri, şirin dillərində yaratdıqları söz sərvətlərinin ahəngi, məzmunu və ruhuyla seçilərək Azərbaycan türkləri ilə eynidirlər. “Yaxın”, “çox bənzər”, hətta “qohum” deyil, məhz eynidirlər. Bayatı və xoyrat tutuşdurmaları bunu anındaca isbat edir. Heç bir digər türk xalqının söz mirası arasında belə qəti səsləşmə və eyniyyət yoxdur. 

“Azərbaycanda XX yüzildə İraq türklərinin soydaşlarımız olaraq tanıdılıb təbliğ edilməyə başlanmasının yaşı artıq 70 ilə çatır”, - deyən akademik Rafael Hüseynov 1970-ci illərin sonlarında Azərbaycan Radiosunda İraq türkləri, onların ədəbi və musiqi irsi haqqında ayrıca verilişlər hazırladığını diqqətə çatdırıb. O, Sinan Səidlə Nərminə Məmmədovanın ifasında Azərbaycan Radiosunda səslənmiş Kərkük nəğmələri ilə yanaşı, verilişində əsl böyük kərküklü müğənni Əbdülvahid Kuzəçioğludan bəhs olunduğunu, onun ifasının Azərbaycan efirində dinlənildiyini söyləyib. Qeyd edib ki,  təəsüf ki, ayrı-ayrı təşəbbüskar alim və ədiblərin – Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, Qasım Qasımzadənin başladığı, Abbas Zamanov, Qəzənfər Paşayevin davam etdirdiyi çalışmaların arxada qalan onillərdə arzulanan, umulan güclü axına çevrilməsi mümkün olmayıb. Bəlli vaxt kəsiyində sərhədlərin qapalı qalması, sovet nəzarətində olmağımız da gedişata təsirini göstərib və qaçırılmış fürsət illərində İraq türklərinin başda canlı klassik Əta Tərzibaşı olmaqla neçə görkəmli şəxsiyyəti həyatdan gedib, nəzərəçarpacaq nəsil dəyişimi baş verib. İraq və Azərbaycan türkləri arasında bütün istiqamətlər üzrə vəhdətin, sıx təmasların, qaynayıb-qarışmanın artmasına indi ikiqat səylə çalışmaq vacibdir.

Akademik Rafael Hüseynov vurğulayıb ki, ölkə Prezidenti İlham Əliyev 2024-cü il fevralın 24-də yeni dönəmdə dövlətə rəhbərliyə başlayarkən keçirilən andiçmə mərasimində “Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim bir ailəmiz var – türk dünyası!” söyləyib. Bu, fövqəladə tarixi və siyasi mənası olan bəyanatdır. Prezident İlham Əliyevin bu sözləri hansısa başqa bir çıxışında deyil, məhz andiçmə mərasimində dilə gətirməsi simptomatik və rəmzi səciyyəlidir. Bu, bütün türk dövlətləri və xalqları üçün taleyüklü bir çağırış, daha düzgün ifadə edilərsə – fəaliyyət proqramı, yol xəritəsi, istiqamət nişanverməsidir. 

Onun sözlərinə görə, bu açılan perspektivdə İraq türkləri məsələsinə yanaşma və hərəkətlərimiz keçmişdəkilərdən köklü şəkildə fərqlənməli, qat-qat miqyaslı, intensiv və bəhrəli olmalıdır. Qeyri-hökumət təşkilatlarının İraqdakı ictimai birliklər, oxşar mahiyyətli qurumlarla rabitələri gücləndirilməli, onlara dəstək göstərmək yolunda səyləri artırılmalı, ortaq layihələr ətrafında səmərəli və sistemli iş aparılmalıdır. Güney və Quzey Azərbaycan, eləcə də İraq türklərinin ifasında bədii parçaların, musiqi ifalarının, çeşidli ədəbi proqramların səslənəcəyi İnternet televiziyasının fəaliyyətə başlaması ən mötəbər yaxınlaşdırıcı, qovuşdurucu körpü ola bilər. Bu televiziyanın fəaliyyət göstərə bilməsi hər üç tərəfdən səriştəli şəxslərin işə cəlb edilməsi ilə mümkün olacaq və bu təməl birlik tədricən daha da böyüyüb artacaq, birliyin təkançısına çevriləcək.

“İraq türklərinin millik kimlik və ana dili uğrunda mübarizələrinin yaşı çoxdur və bu fədakar çalışmaların zəngin tarixində minnətdarlıqla xatırlanmalı, ehtirama layiq xeyli vətənpərvərin əməlləri və adları, eyni zamanda, milli yaddaşda həmin çalışmaların dərsləri yaşayır. İraq türklərinin ədəbi-mədəni və mənəvi irsinin Azərbaycanda daha artıq tanıdılması üçün Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində ayrıca ekspozisiya yaradılıb. Gələcəkdə həmin ekspozisiyanın daha da genişləndirilməsi, həmin muzeydə yaxın gələcəkdə İraq türkləri ilə bağlı beynəlxalq elmi simpoziumun keçirilməsi planlaşdırılır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvləri sırasında İraq türkləri də var. Zənnimizcə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin xarici ölkələrdəki – Moskva, Borçalı, Göyçə-Zəngəzur kimi bölmələri ilə yanaşı İraq türklərini əhatə edəcək bölməsinin də yaradılması məqsədəuyğun olar”, - deyə akademik Rafael Hüseynov bildirib.

Alim çıxışının sonunda qeyd edib ki, İraq türkmanları ilə əlaqələrin genişlənməsinin əsas məqsədi və hədəfi strateji səciyyəli olmalı, daha uzaqlara nəzər dikməlidir. İraq türklərinin milli kimliklərini daha qətiyyətlə qorumaq, qabartmaq və təsdiqlətmək mübarizələri, hüquqlarının və milli diləklərinin daha vüsətli təmin olunması sahəsində 1990-cı illərin ortalarından qabaqkı dövrlərdən daha mütəşəkkil halda təzahür edən və uğurlara da yetişən səyləri bu gün türk dünyası həmrəyliyi və həmmövqeliyinin əhəmiyyətli hədəflərindən biri kimi qavranılmalı, bu yöndə nailiyyətləri çoxaltmaqçün məqsədyönlü işlər görülməlidir. 

© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.nizamimuseum.az saytına istinad zəruridir.